Ağtala kəndində kurqanla

Gəncə quberni­yasının Qazax qəzasında, Di­li­can rayo­nu­nun Ağtala kən­dində 

Gəncə quber­ni­yası–Yelza­vet­pol, Dilican qəzası–Tavuş, Ağtala kəndi 3.01.1935-ci ildə ləğv edilib.

Arxeoloji abidə

Ağtala kurqan­ları ermənilər tə­­rəfindən da­ğı­­dılıb və ora­dan çıxarılan əş­ya­la­rın bir ço­­xu Ermənis­tanda­kı müzey­lərdə er­mə­ni eksponatı kimi  təq­­dim olu­nur.

XX əsrin 70-ci illərində erməni arxe­oloq­larının bu xərabəliklərdə apardığı qazıntılar zamanı aşkarlanmış kurqan­ların eramızdan əvvəlki dövrün I min­illiyinin sonlarına, təxminən eramızdan əvvəlki III-II əsrlərə aid edilməsi Ağta­lanın oğuz türkləri tərəfindən binələş­di­rilməsinin azı 2000-2500 illik tarixi ol­duğuna dəlalət edir.

Erməni mənbələrində isə kəndin adına ilk dəfə 1873-cü ilə dair sənədlərdə rast gəlinir. Rəsmi statistikaya görə həmin vaxt bu kənddə 34 azərbaycanlı ailəsi (218 nəfər) yaşamışdır. 1800-cü ilə qədər mövcud olmuş bir kəndin adının İ.Şope­nin siyahılarına düşməməsi və bu siya­hıların tərtibindən təxminən 40 il sonra yenidən üzə çıxması ona dəlalət edir ki, 1826-1829-cu illər aralığında erməni–rus hərbi birləşmələ­rinin viran qoyaraq “ad­ları unudulmuş ölü kəndlər” qrafasında ümumiləş­dirdiyi 81 kəndin biri də məhz Ağtala olmuşdur. Fəqət,  kəndin əzəli sahibləri azərbaycanlılar  Ağtalanı bərpa etmiş­lər və bu tarixi reallıq 1873-ci ildən sonrakı bütün sənədlərdə təsbitlən­mişdir. 1897-ci ildə kənd əhalisinin sayı 314 nəfər, 1914-cü ildə 396 nəfər idi. 1918-ci ildə kənd yandırılmış, əhalisinin böyük əksəriyyəti məhv edilmişdir. 1922-ci ildə sovet höku­mətinin təhlükəsizlik barədə zəmanə­tindən sonra kəndə cəmi 62 nəfər, yəni 1914-cü ildəki əhalinin altı­dan biri qayıdıb. 1930-cu il sentyabrın 9-da Ağtala bir inzibati vahid kimi Sevan rayonunun bölgüsünə daxil edilmişdir. Ermənistan XKS Mərkəzi İcraiyyə Ko­mitəsinin 3 yanvar 1935-ci il tarixli qə­rarı ilə Ağtala bir inzibati vahid kimi ləğv edilərək, ərazisi Sevan rayonunun er­məni kəndlərinin sərancamına ve­rildi.[i]

Kurqanlar kən­din qədim ta­ri­xi keç­mişindən xə­­bər verir. Azə­r­bay­canın qə­dim dövr ta­ri­xi­nin öy­­rə­nil­məsi ba­xı­­­mın­dan əhə­­miy­­yət­li­dir. Topo­nim qədim türk di­lində “ki­çik, ki­çicik, xır­da, balaca” mə­na­sında işlənən “ağ” sözü ilə “meşə ortasın­da açıqlıq” mə­na­sın­da işlənən “tala” sözünün bir­ləşməsindən əmələ gəlmiş­dir.[i]