Ağtəpə karvansarası

1828-ci ilədək İrəvan, 1828-1936-cı illər Erivan

1936-cı ildən etibarən Yerevan

Memar­lıq

Ağtəpə kar­van­sarası İrəvan şə­hərində Azərbay­­­­­can tarixi və me­marlığının nü­­­mu­nəsi ol­du­ğu üçün təmir və res­tavrasiya o­l­u­n­­­­mayıb. U­ç­u­b xa­ra­balığa çev­­rilən kar­­van­sa­ra­nın y­e­r­­ində yeni ti­ki­lilər in­şa edi­lib.

Ağtəpə karvansarası Göyçə gölü­nün şimal sahilində, Çubuxlu aşırı­mın­dan 10 kilometr şimal–şərqdə, Ağ­tala kəndindən 2–3 km. şimalda çox da yüksək olmayan təpənin ya­macında yerləşir. Xərabəlikləri 1988-ci il de­portasiyasına qədər toxunul­mamış qa­lan bu kəndin ərazisindəki XI-XII əsrə aid karvansara kompleksinin qalıqları Ağtəpənin azı 1000 illik ta­rixindən soraq verən maddi sübut­dur. Rəsmi məxəzlərdə isə kəndin adına ilk dəfə Şah Abbas dövrünə dair sə­nədlərdə rast gəlinir və o qeydlərdən məlum olur ki, Ağtəpə Qarabağ (Gəncə) bəylərbəy­liyinin tabe­çili­yində olan Göyçə kəndlə­rin­dən biri imiş. 1828-ci ildə yeni yara­dılmış er­məni vilayətinin idarəçili­yinə veril­miş Göyçə kəndlərinin si­yahısında adı­nın çəkilməməsi isə bu obanın 1826-1828-ci illər aralığında dağıdıl­masına dəlalət edir. Bu faciənin tə­fərrüatı rəsmi məxəzlərdə öz əksini tapmasa da, bir danılmaz həqiqət bəllidir: Ağtəpə adlı türk obasının yer üzündən silinməsi kimi ağır tarixi cinayətin də məsuliyyəti ermənilərin və onların havadarlar olan missiya­sını xristian dünyasının üzərin­dədir.[i] 

Kar­van­sara yer­li və xa­rici öl­kə­­lərdən gələn ta­­cir­­lərin qal­dığı və an­bar­lar­ında mal­ları­nı müha­fi­zə et­diyi yer ki­mi xan­­lıq­da mü­hüm yerə sahib­di.