Altuntaxt kəndində kitabələr

Göyçə maha­lının Kəvər  rayonundakı Yuxarı Al­tun­taxt kən­dində 

Kəvər rayonu -13.04.1959-cu ildən Kamo

Dekorativ tətbiqi sə­nət

Qərbi Azər­bay­canda bu gü­nə qədər sa­lamat gəlib çatmış çox az epiqrafik ya­zı­lardan bir neçəsi Altun­taxt yaylasın­da Azərbay­can xalqına məx­sus mad­di mədəniy­yət nümunəsi kimi hələ də qalmaqdadır. Qəbiristanlı­ğın əlçatmaz dağların qoy­nunda, yaylaq ərazidə yer­ləş­məsi onu er­məni van­da­lizmindən qismən qoru­ya bilib. Ha­zırkı dövrdə qəbirüstü ki­ta­bələrin bir neçəsi yarı­əy­ri və yerə sə­ril­miş vəziy­yət­də qal­maq­dadır[i]. 

Bugünkü Ermənistan Respub­li­ka­sında, 2528 m dəniz səviyyə­sin­dən hündürlükdə, Altuntaxt adla­nan yer­də qədim müsəlman qəbiris­tan­lığı yer­ləşir. Əraziyə çə­tin keçi­lən dağ cığır­ları ilə gedilir. Qərbi Azər­bay­canın əlçatmaz dağ­la­rı hələ də Azər­baycan irsinin bö­yük nü­mu­nə­lərini öz qoy­nunda qo­ruyub saxlayır. Qə­bir­üstü ki­tabədə “el­mer­hûmet el-mağfûret Hanîfe bin­ti Süleymân Nûrî Aglamî gafa­rallâhu lehümâ fî sene 1127 [1715]” tərcü­məsi:

“Əsirgənmiş, bağışlanmış, Aglam­lı Süleyman Nuri qızı Hənifə, Allah onları qorusun. 1715-ci il”.

Altuntaxt “Dədə Qorqud” dasta­nında adı çəkilən yerlərdən biridir. Əlimizdə olan iki baş daşının ta­rix­lərinə əsasən, qəbiristanlığın döv­rünü XVIII–XIX əsrlər olaraq qə­bul etmək olar[i]. 

Yuxarı Altuntaxt İrəvan quber­ni­­yasının Yeni Bəyazid qəzasında, in­diki Sevan rayonu ərazisində kənd olub. XVIII əsrdə İrəvan xan­lı­ğının Göyçə maha­lının tərkibində olmuş­dur. Kənd indiki Kəvər (Ka­mo) ra­yonu ilə Sevan rayonu ara­sında, Aşa­ğı Altuntaxt kəndinin ya­nında, Al­tun­taxt dağının ətəyində yerlə­şirdi. 1728-ci ildə tərtib edilmiş “İrə­­van əyalə­ti­nin icmal dəftə­ri”ndə Göyçə nahiyə­si­nin, XVIII əsrdə er­mə­ni ka­to­likosu S.İrəvansinin “Cambr” əsə­rində Qe­ğarkunik vila­yə­tinin tər­ki­bində “Al­tun­taxt” for­ma­sında qeyd edilmişdir. Kənd XVIII əsrin axır­la­rında xara­ba­lığa çevrilmişdir. Er­mə­ni mənbələ­rin­də Ve­rin Altun­taxt, Verin Altundağ (“Ve­rin” er­məni dilində yuxarı mə­na­sında iş­lə­nir) formasında qeyd edilir. İ.Şopen Göy­çə mahalında xarabalığa çevril­miş 27 kəndin içə­risində Yuxarı Al­tuntaxt kəndinin də adını göstər­miş­dir[ii]. 1826–1828-ci illər İran-Ru­siya, 1828–1829-cu illər Türki­yə-Ru­si­ya müha­ri­bələri zamanı Göy­çədə erməni-rus hərbi birləşmələri tə­rəfin­dən tama­milə məhv edilmiş ya­şayış məntəqə­lərindən 67-sinin İ.Şopen tə­rə­findən tərtib olunmuş si­yahısında 12 və 13-cü sıralarda Yu­xarı və Aşa­ğı Al­tuntaxt kəndlərinin ad­­la­rı gəlir. Yeni yaradılmış erməni vi­la­yə­tinin idarə­çiliyinə verilmiş Göy­çə ma­ha­lının o zaman yaşayış üçün yararlı sayılan 59 kəndinin İ.Şopen tərəfin­dən 1831-ci ildə tərtib edilmiş siyahı­sında və ondan sonrakı dövrlərə aid sənəd­lərdə isə bu kənd­lərdən heç biri­nin adı yoxdur.   
Toponim “vul­kan mən­­şəli qaya ad­la­rında qır­mızı” məna­sında işlənən altun sözü ilə Azərbaycan dilində “hün­dür düzən­lik”, “düzən­lik”, “dağda yerləşən dü­zənlik”, “iki dərə arasın­dakı düzən­lik” məna­sın­da işlə­nən taxt (tax­ta) söz­lə­­rindən əmə­lə gəl­miş­dir. Rel­yef əsasında yaranan mü­rəkkəb qu­ru­luşlu topo­nim­dir.[i]