Aruç kəndində karvansara

Kərbibasar ma­ha­lının Əştə­rək rayonunun Talış kəndində 

Əştərək ra­yo­nu–Aşta­rak, Talış kəndi 11.11.1970-ci ildən  Aruç 

Memar­lıq

Aruç kəndindəki azərbaycanlı-lara aid karvansara 2008-ci ildə ermənilər tərəfindən dağıdılaraq bərbad vəziyyətə salınıb. Binanın yalnız şimal-şərq hissəsi qalıb[i].
 

Talış kəndindən 1 km şi­mal-qərbdə, İrəvan-Gümrü avto­mo­bil yo­lunun sol tərəfində yerlə­şir. Kar­vansara XIII əsrdə tikilib. Kar­van­sara tək zallı, üçnefli kar­van­saralar tipinə aiddir və nəfis, təmiz işlən­miş hörgüsü ilə seçilir­di. Üç­nef­li strukturun uzununa za­lında tağ­lı damın əsas ağırlığını da­şıyan altı cüt dirək quraşdırıl­mışdı. Yega­nə giriş qapısı cənub fa­sadına açı­lırdı, binanın divarları və küncləri qüllə­lərlə möhkəm­lən­dirilmişdi[i]. 

Yol kənarında yerləşib, ora­dan ke­çən in­san­lar, xü­susilə də səy­yah­­­­lar üçün ge­cələmə, ta­cir­lər ü­ç­ü­n isə həm me­h­man­xa­­na, həm də mal­­la­r­ı­nı sat­­maq və mü­ha­fizə üçün anbar rolunu oyna­yıb. Karvansaranın yerləşdiyi Talış kəndi türk-oğuz boylarının yurdu olub, kənddə ancaq azərbaycan­lı­lar yaşayıb. 

Əştərək rayonunun Talış kəndi VII  əsrdən bəri qədim arman-türk və müxtəlif türk tayfalarının mi­ras­ları olan maddi-mədəni abidə­lər­lə zəngin olan bir kənddir. Kənd­dəki karvansara, məbəd və yaşayış yerinin bir qismi qala di­varları ilə əhatə olunub. XIII–XIV  əsrlərdə tikilən qalın qala divarları uzun əsrlər müharibə və hücum­la­ra tab gətirə bilib. Kənd əhalisi XIX əsrin 40–50-ci illərində zorla köçürülüb, kəndə İrandan və Tür­ki­yədən gətirilən ermənilər (43 ailə­də 370 nəfər) yerləşdirilib ^{[ii],[iii],[iv],[v],[vi],[vii] .}

Talış kar­van-sarası haqqın­­da məlu­mat­la­rın 1590 və 1728-ci il­lər­də tərtib olu­nan Osmanlı müfəssəl dəf­tə­­rin­də və Çar Ru­siyası mən­­bə­lərində  yer al­­ması, Azər­bay­can irsinə aid abidə ol­ması baxı­mın­­dan əhə­miy­­yət kəsb edir. Topo­nim Qızılbaş türk tayfasın­dan olan “talış” et­no­nimi əsa­sında əmələ gəlib, etnoto­ponim­dir. Qu­ruluşca sadə to­ponim­dir.[i].