Aşağı Talın qala kitabəsi

İrəvan quberni­yasının Eçmi­ədzin qəza­sın­da, indiki Talın rayonundakı Aşağı Ta­lın (Türk Tatar Talı­nı) kən­din­də 

Aşağı Talın kən­di–1978-ci ildən Nerkin Talin 

Memarlıq

Qala və qala­nın üzərindəki ki­ta­bə hal–ha­zırkı dövrdə də qal­maqda və ermə­ni­lər tərə­findən fars abi­dəsi ki­mi təq­dim olu­nur.

Aşağı Talın (indiki Daştadem) kən­dindəki qalada bölgəyə hakim olmuş Səlcuqlu vassalı Şəddadi Ani əmiri Sultan ibn Mahmudun adına Kufi hərfləri ilə yazılan qala kitabəsi möv­cuddur.[i]. Qala üzərindəki Kitabədə deyilir: Allah 570-ci ilin müqəddəs Səfər ayında (1174-cü ilin sentyab­rında) bu əzəmətli qalanın sahibi, Etiqad Bürcü olan, İslamı məşhur­laşdıran əmir Ulu Spa­saları, Sultan Mahmudun oğlu, Şavu­run oğlunu mü­kafatlandırdı? Kənddə yalnız azərbay­can­lılar məskun­laşmış və 1873-cü ildə burada 248 nəfər, 1886-cı ildə 253 nəfər, 1897-ci ildə 418 nəfər, 1908-ci ildə 376 nəfər, 1914-cü ildə 400 nəfər, 1916-cı ildə 471 nəfər əhali yaşamışdır. 1918-ci ildə kənd er­məni təcavüzünə məruz qalmış, yerli sa­kinləri  azərbaycanlılar tarixi–etnik tor­paq­larından deportasiya olun­muş, Tür­ki­yədən köçürülən ermənilər yer­ləş­di­rilmişdir.[ii]

Toponim Azərbaycan toponi­mi­yasın­da fərq­ləndirici əlamət bildirən “aşağı” sö­zü ilə türk di­lində “sö­yüd ağa­­cı[i], söyüd ko­lu” məna­sın­da işlənən “tal” sö­­­zün­dən və türk dilində “dax­­­ma, koma, mağara, kaha” mənasında işlə­nən sözün­dən əmə­lə gəl­miş­dir. Fito­to­po­nimdir. Quru­luş­ca mürəkkəb toponimdir.[ii]