Aşağı Zağalı kəndində kurqan qəbirlər

İrəvan quberni­yasının Yeni Bə­yazet qə­za­sında yerləşən Basarkeçər ra­yonundakı Aşa­ğı Zağalı (Ərgüş, – Ər­gün­kand)  kən­dində

Basarkeçər ra­yonu 11.06.1969-cu ildən –Var­de­nis, Aşağı Za­ğalı kəndi 12.08.1946-cı ildən–Tsovak (Göllü) 

Arxeoloji abidə

Aşağı Zağalı kəndindəki  kur­­qanlardan tapılmış era­mızdan əvvəlki I minilliyə aid əşyalar Gür­cüs­­tan muze­yin­də saxlanır və on­ları bu mu­zeyə E.A.La­la­yan ad­lı bir erməni verib.

İ.Şopen tərəfindən tərtib olunmuş siyahı­la­rında Aşağı Zağalının qədim adı Ərgün kəndi qeyd olunmayıb. Aşağı və Yuxarı Zağalı toponimlərinə isə ilk dəfə 1873-cü ilə dair sənədlərdə rast gəlinir. Həmin ilin rəsmi statis­ti­kasında Yuxarı Zağalının adı sırf türk kəndlərinin, Aşağı Zağalının adı isə qarışıq kəndlərin siyahısında keçir: 114 azərbaycanlı və 42 erməni ailəsi.[i] Hal­buki bu kəndlərin yerində azərbay­can­lıların 3000 min il əvvəldən məs­kun­laşdığı Ərgün kəndi olub. Aka­demik B.Piotrovski Zağalı qa­lasının terrasın­dakı torpaq kurqan­lardan söh­bət açarkən, onu da qeyd edir ki, qaladan bir az aralıda böyük kurqan məzarlığı olub və o tam mə­nada talan edilib. 1907-ci ildə erməni dilində çap olunmuş “Etnoqrafik icmal” kitabının 165-206-cı səhifələ­rində isə həmin Lala­yanın özü 1906-cı ildə Zağalı qalasında apardığı qazıntı işlə­rinin təfsilatını verir. Akademik B.Piot­rovski isə Lalayanın Zağalı və Ərgün kəndləri ərazisindən tapdığı əşyaları tədqiq edərək bildirir ki, Zağalı kurqan­larından əldə olunmuş maddi dəlillər həm qədimilik, həm də eyni bir mədə­niyyətə məxsusluq baxı­mından E.Reslerin, V.Belkin və A.İva­novski­nin indiki Azərbaycan ərazisində əldə etdik­ləri arxeoloji qazıntılarla ey­niyyət təşkil edir.[ii] Bu maddi sübutlar burada Azər­bay­can soykökünün qə­dimliyini göstərir.

Kurqanlardakı arxeoloji nü­mu­­­nələrin 3000 il yaşı ol­duğu isə dün­ya­nın bütün ar­xeoloqları tə­rə­findən təs­diq­­lənmiş fakt­dır. Deməli, Ərgün kən­dinin Oğuz tür­kü tərəfin­dən binələşdi­ril­məsinin tari­xini də məhz o dövr­lər­də ax­tar­maq gə­rək­dir.