Axsaxtovuz kəndində daşüstü kitabələr

Göyçə mahalının Kə­vər (Yeni Ba­yazet) ra­yo­nu yaxınlı­ğın­­­dakı Axsaxto­vuz kəndində

Kəvər rayonu–13.04.1959-cu ildən – Kamo

Dekorativ tətbiqi sənət

1988-ci il de­por­tasiyasına qədər bu kən­din xərabə­lik­ləri və kitabə ərazidə qalırdı. Sonrakı dövr­lər­də  ermə­ni­lər tə­rəfindən da­ğı­dı­lıb.

Göyçə gölünün qərbində, indiki Kamo şəhərindən 15–18 kilometr cənubda, Əy­ri­çayın cənub qolunun üstündə, Atdaş (Al­tundaş) kəndi ilə həmsərhəd idi. Kən­də yaxın bir yamacdakı daş kitabələrin qalıqları mövcud idi. Yamacdakı qaya daşları üzərində yer alan müxtəlif heyvan təsvirləri və yazılar burada məskunlaş­ma­nın qədim dövrə aid olduğunu gös­tərir. Oğuz dövrünə aid daşüstü  kitabə­lər­dəki yazı və təsvirlərə tarixi torpaq­ların azərbay­canlılar yaşayan bir çox ərazisində rast gəlinirdi. Kitabələr bu yerlərin oğuz türkləri tərəfindən binələş­dirilməsinin azı 1500 illik tarixi barədə mülahi­zələrə əsas verir. 

Kənd haqqında ilk dəfə XVIII əsr müəlli­fi Simon İrəvanlının səfər qeyd­lə­rində məlumat verilir. Axsaxtovuz kən­dinin adı 1826-1829-cu illər aralı­ğın­dakı müharibələr zamanı erməni–rus birləş­mə­ləri tərəfindən Göyçə mahalında dağıdıl­mış 108 kənddən 67-sinin İ.Şopen tərə­findən tərtib olunmuş siyahısında 22-ci sırada yer alıb.[i] Bu siyahıda Axsax­tovuz Atdaş kəndinə yaxın bir kənd kimi təsniflənir ki, bu da S.İrəvanlının qeyd­lərindəki təxmini coğrafi təyinatla uzla­şır. Fəqət,  yeni yaradılmış erməni vila­yə­tinin idarə­çiliyinə verilən kəndin adı Şopen tərəfindən 1831-ci ildə tərtib olun­muş siyahısında və bundan sonrakı dövrlərə dair rəsmi sənədlərdə yoxdur. Azərbaycanlı yurdu olduğu üçün ermə­ni­lər tərəfindən siyahıda kənd XIX yüzilin əvvəllərində ləğv edilib.[ii]

Axsaxtovuz kən­di qədim ta­rixi olan ancaq Azərbaycan əha­lisinin yaşa­dığı kənd olub. Oğuz türkləri döv­rünə aid 1500 illik daş­üs­tü kitabə, bu­ranın al­ban türk yurdu ol­­du­ğu­nu təsdiq edir.