Bayram türbəsi

Zəngəzur ma­halının Meğri rayonundakı Aldərə kən­dində

Meğri rayo­nu­nun Aldə­rə kəndi– 1930-cu ildən Alidzor

Memarlıq

Bayram türbəsi Azər­bay­can xal­­­­­qına məx­sus dini-ir­fa­ni, abi­­­­də­ kimi mad­di-mədəni irs­in də­­yərli ele­­­­ment­­lərin­dən he­sab olu­nur. Azərbay­canlıların 1987–1991-ci illərdə baş ve­rən sonuncu deportasiya-sın­dan sonra Bayram türbəsi ermənilər tərə­findən dağıdı­lıb.

Bayram türbəsi Meğri rayon mər­kəzindən 12 km cənub-şərqdə, Araz çayının sahilindəki Aldərə kən­­dində yerləşib. Türbə  Bayram Quliyevin məzarının olduğu yer­dir. Kənd sakinləri bu türbəni zi­yarət edirdi. 

Kəndin yeganə küçəsi onun adı­nı daşıyıb. Türbə qəbiristanlığın ən yüksək yerində tikilib. Məzar daşı­nının kə­nar­larında 3–4 metr dəmir dirəklər üzə­rinə dəyirmi də­mirdən günbəz yerləş­di­rilib. Türbə metal konstruksiya ilə hazırlanıb. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Əli­də­rə formasında[i] qeyd edil­mişdir.

Kənddə 1831-ci ildə 131, 1873-cü ildə 911, 1886-cı ildə 1077, 1897-ci ildə 1094, 1904-cü ildə 1505, 1914-cü ildə 1987 nəfər yal­nız azərbaycanlılar yaşa­mışdır. 1918-ci ildə erməni təcavüzünə mə­ruz qalan əhali deportasiya olun­muş, indiki Ermənistanda sovet haki­miy­yəti qurulandan sonra 1922–1924-cü illərdə tarixi-etnik torpaq­larına qayıda bilmişlər. Burada 1926-cı ildə 414, 1931-ci ildə 490, 1959-cu ildə 601, 1970-ci ildə 831, 1979-cu ildə 784 nəfər yalnız azər­baycanlılar yaşa­mışdır. 1988-ci ilin no­yabrın 24–28-də kəndin sakinləri–azər­bay­canlılar yеnidən qovulmuşdur[ii]^,[iii] . İndi orada ermənilər yaşayır.

Toponim qə­dim Azər­bay­­can dilin­də  “qır­mı­zı” mənasını bil­dirən “al” sö­zü ilə “dərin çuxur” mə­na­sında ifadə edilən “dərə” sözünün bir­ləşməsindən formalaşmış­dır və “qır­mı­zı dərə” mə­nasını ifa­də edir. Kən­din  ərazi­si­nin torpağı qır­mızı sü­xurlardan ibarət olduğu üçün kənd Aldərə ad­lan­dırılmış-dır. Relyef əsasında ya­ranan mü­rəkkəb qu­ru­luş­lu topo­nim­dir[i]^,[ii].