Böyük Qaraqoyunlu kəndində qəbirüstü qoç heykəli

Göyçə maha­lının Basar­ke­çər rayo­nun­­dakı Bö­yük Qaraqo­yunlu (03.01.1935-ci ildən-Əzizli) kəndində 

Basarkeçər rayonu–11.06.1969-cu ildən-Var­denis, Böyük Qara­qoyunlu kən­di 19.04.1991-ci ildən Norabak adlandırılıb.

Memarlıq 

Oğuz tayfa­la­rına məxsus qə­birüstü qoç heykəli azər­bay­canlıların sonuncu depor­tasiyası dövrü olan 1987–1991-ci illərə qədər qalırdı. Deportasiya-dan sonra er­mə­nilər tərəfin­dən mənim­sə­nilib, “erməni abidəsi” kimi nü­mayiş olu­nur.

Qəbirüstü qoç heykəli Basarkeçər ra­yo­nunun mərkəzindən 14 km mə­sa­fə­dəki Böyük Qaraqoyunlu kən­din­də yer­ləşir. Qəbirüstü heykəl kən­din qə­dim qəbi­ris­tanlıq ərazisində olub^[i]. Boz daş­dan yo­nulub hazır­la­nıb. Üzə­rin­də türk tayfa­la­rına məx­sus damğa mövcuddur. Qəbir­üstü hey­kəlin uzun­luğu 1,2 metr, hündür­lü­yü isə 0,6-0,7 m civarın­da­dır. Qə­biristan­lıqda­kı bir çox abidə so­vet döv­rün­də ermə­ni­lər tərəfindən dağı­dılıb. Qa­raqoyun­lu kən­­dinin yaran­ma­sı XVIII əs­rin əv­vəlinə (1730) təsadüf edir. Kənd ra­yon mərkə­zin­dən şərq tə­rəfdə 12 km mə­safədə, möv­qeyinə görə Göyçə maha­lı­­nın ən uca dağı sayılan Çalmalı da­ğı­n 3 km cənub hissəsində yerləş­miş­dir. Kən­din iki tərəfi kiçik dağlıq silsiləsi, iki tərəfi isə düzənlikdir. Kən­din mərkə­zin­dən çay axır və Göy­çə mahalının 70%-i sərbəst görünür. Kənd­də: uşaq bağçası, klub, kitabxa­na, or­ta mək­təb, tibb mən­təqəsi, tica­rət ob­yektlə­ri və rabitə xid­məti möv­cud idi. 1930–1932-ci illərdə kənddə döv­lət tə­rə­findən məktəb açıl­mışdır. Mək­təbin in­zibati binası olma­dığı üçün dərslər im­kanlı şəxslərin ev­lərin­də keçiri­lərdi. 1937-ci ilə qədər ibtidai (I–IV), 1960-cı ilə qədər nata­mam or­ta (VIII), 1988-ci ilin dekabrına qədər isə orta (X) məktəb olmuşdur.

1905–1907-ci illərdəki qırğınlar za­­manı kənd əhalisi ermənilərə kəs­kin m­üqavimət göstərərək geri çəkil­mə­­miş­dir. Beləliklə, 1905–1907-ci il­lər­də ermənilərin kənd əhalisini kö­çür­mək cəhdləri heç bir fayda ver­məmiş­dir. Kəndin təxminən 100 evi, 500–600 nə­fərə yaxın əhalisi olmuş­dur. 1918–1920-ci illərdəki deporta­si­ya zamanı kənd əhalisi doğma yurdla­rın­dan çıxa­rılıb. Əhali 1921-ci ilin yazın­da Attı­mus­tafalılar tayfa­sın­dan olan Kər­bəlayı Çobanın ya­rat­dığı, mahalın igid oğlan­larından iba­rət olan 15 nə­fərlik dəstə­nin kö­məyi ilə geri qayıt­mışdır. Bu dövrdə isə kəndin təxmi­nən 120 evi, 700–800 nəfərə yaxın əha­lisi olmuş­dur. Kərbəlayı Çoban və onun yarat­dığı dəstə nəinki Qaraqo­yun­lu kəndini, eləcə də mahalda çıxa­rılan əksər kənd­lərin əhalisini də doğ­ma yurd­larına qay­tardı. 1948–1953-cü illər­dəki de­por­ta­siya zamanı kənd əha­lisi doğma yurdlarından çıxarıl­mış­­dır. Kənd əha­lisi Tərtər, Kəlbəcər və baş­qa yerlərdə məskunlaşmışdır. Əhali­nin bir hissəsi 1953-cü ilə qədər doğma kəndə qayıt­mış, bir hissəsi isə həmin yerlərdə qal­mışdır. Kəndin 120–130 evi, 600–650 nəfərə yaxın əhalisi olmuşdur. 1987–1991-ci illər­də­ki deportasiya za­manı kənddə 370 ev, 2000 nəfər əhali ol­muşdur^[ii].

XIX əsrin or­talarında kən­din maldarla­rının Çalmalı dağında “Qa­tar” adlı yerdə yaylaq yurdu olub. “Əzizli” sözünün mə­nası kənd əha­lisinin bir-bir­lə­rinə qarşı is­tiqanlı, qonaq­pərvər olduq­larını bildirir.  Toponim və qə­birüstü qoç heykəli kəndin qədim türk-oğuz yurdu ol­duğuna dair mü­hüm mən­bə­dir.