Buğdayitəpə qalası

Göyçə gölünün şimal–qərbində, sahildən təx­mi­nən 8-10 kilo­metr cənubdakı dağ silsiləsinin başlanğıcında­kı yamacdakı Buğatəpəsi (Buğdayitəpə) kəndində

Göyçə gölü –Sevan

Memarlıq

1988-ci il de­por­tasiyasına qə­dər qədim qa­lanın xəra­bə­likləri yerləş­diyi ərazidə qa­lırdı. 

1930-cu ildə erməni arxeoloqları məhz bu ərazidə Ağzıbirdən 3-4 km. cənub–qərbdə qədim bir qalanın bünövrə qalıqlarını aşkarlayıblar və onu era­mızdan əvvəlki Ш-II əsrlərə aid ediblər. XVIII əsr müəllifi Simon İrəvanlı da Göyçə hövzəsindəki tarixi mədəniyyət abidələrinə dair qeydlə­rində Göyəm silsiləsindəki Acdağ yüksəkliyinə yaxın bir ərazidə yerləş­miş Buğdayitəpə qala­sından söhbət açaraq bildirir ki, buradan baxanda Kəməndbulaq və “Delican” kəndləri ovuc içindəki kimi görünür. Deməli, Buğatəpəsi kəndinin izlərini də məhz burada, Göyçə gölünün şimal–qərbin­də, sahildən təxminən 8-10 kilo­metr cənubdakı dağ silsiləsinin başlan­ğıcındakı yamacda axtarmaq gərəkdir ki, həmin ərazi də məhz erməni arxeoloq­larının aşkarladığı qədim qalanın xəra­bəliklərinin koordinantları ilə uzlaşır.

Türkiyə Başbakanlıq Arxivində sax­lanan “İrəvan əyalətinin icmal dəftə­ri”nin 12-ci səhifəsində aparılmış qeyd­lərdə bu kənd “Buğdayitəpə” kimi təqdim olunur və Göyçə nahiyəsinin inzibati bölgüsünə daxil olan bu kəndin sultan xəzinəsinə illik vergisinin 2.110 ağça həcmində müəyyənləşdirildiyi göstərilir. Bu sə­nəddəki toponimlərin ardıcıllığına və həmin siyahılarda adla­rı yer almış möv­cud yaşayış məntəqə­ləri­nin coğrafi koor­dinantlarına diqqət yetirəndə Buğatə­pəsinin Kəməndbulaq (Ağzıbir) və Dəlican (əsl adı Dəli Becan olan bu kənd də sonradan yer üzündən silinib) kəndləri ilə həmsərhəd olduğu barədə qənaət hasil olur.[i]

Erməni mənbə­lə­rində Buğa­təpə–Şirak dağ 

beli­nin bir zir­və­si­nin adı ki­mi keçir.[i]  Da­ğın adı ora­da keç­mişdə bu­ğa ma­ralın olması ilə əla­qə­dardır. İ.Şopen 1826- 1829-cu illərdə baş vermiş Ru­siya–İran, Tür­kiyə–Rusiya mü­haribələri za­manı yerlə–yeksan edilmiş 108 kənddən 67-si­nin siyahı­sını tərtib edib və bu siyahının ilk sırasında Buğatəpəsi kən­­dinin adı yer alıb. 1831-ci il­də tərtib edilmiş siyahı­sın­da və ondan sonrakı dövr­lərə aid sə­nəd­lərdə Buğa­tə­pə­­sinin adına rast gəlinmə­mə­si isə kənd əha­lisinin küt­ləvi şəkildə soy­qı­rım və de­porta­si­yaya mə­ruz qalması faktını güclən­dirir.