Carcarçı (Carcaris) kəndində Səlcuqlu dövrünə aid məbəd

Kərbibasar ma­ha­lının Alagöz rayonunun Car­carçı kəndində 

Alagöz ra­yo­nu– Ara­qats. Car­car­çı (Car­caris) kəndi 19.04.1957-ci ildən De­rek adlan­dı­rı­lıb. 

Memarlıq

Məbəd üzə­rin­də və memar­lıq quruluşun­da Səlcuqlu dövrünə aid olan element­lə­rin çox ol­ma­sı səbəbi ilə er­mənilər tərə­fin­dən dağıl­ma­ğa məhkum vəziyyətdə bu­ra­xılıb. Uçan divar daşları kən­din erməni əhalisi tərəfin­dən daşınıb ev və tövlə in­şaatın­da isti­fa­də olunub. Ha­zırkı dövrdə məbədin yan divarının 5 metr eni və 3,5 metr hündür­lü­yü olan hissəsi qalıb.[i] 
 

Məbəd İrəvan quberniyasının Alek­sandropol qəzasında, sonra­dan Kərbibasar mahalının Alagöz rayon mərkəzindən 12 km məsafə­dəki Carcarçı kəndində yerləşir.

Məbəd X–XI əsrlərdə xiristian səlcuqlular tərəfindən inşa olunub. Məbədin memarlıq quruluşunda məs­cid memarlığnda mövcud olan tağ və oval formalı elementlər abi­də­nin türk memarlıq nümunəsi ol­du­ğunu göstərir. Daha sonrakı dövr­də onların İslamı qəbul etmə­sin­dən sonra məbədin üzərindəki bəzi me­marlıq elementlərini məs­cid­lərə da­şıdığı müşahidə olunur. Məbəd çay və qaya daşlarından ağ suvaq məhlulu ilə tikilib, daha son­ra üzə­ri boz və qəhvəyi rəng dörd­künc qranit daşlarla bəzədilib. Uzun­luğu 11–12, eni 7–8, hündürlüyü isə 6 metr civarında olub. Divar qalın­lı­ğı 0,6–0,8 m civarında olub[i]. Türk memarlıq abidəsi kimi xaraba vəziyyətdə ərazidə mövcudluğunu qoruyur.

Carcarçı kəndi 1972-ci ilə kimi Abaran rayonunun tərkibində ol­muş­dar. 1590-cı ildə tərtib edilmiş “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəf­tə­ri”ndə Cər­cəyis kəndi adında qeyd edilmişdir[ii].

15 mart 1972-ci ildə yaradılan Alagöz (Araqats) rayonunun tabe­liyinə verilmişdir. 
Məbəd me­mar­lıq xüsu­siy­yətlərinə görə Səlcuqlu dövründə ti­ki­lən digər mə­bəd və abi­dələrlə ox­şarlıq təşkil edir. Eyni me­marlıq üslubuna aid bir neçə ele­menti xiris­tian səlcuqlu­ların İslamı qəbul etdiyi dönəmdən sonra məscid­lər­də də gör­mək müm­kün­­dür. To­po­nim Azərbay­can dilinin Naxçıvan qru­pu dialekt və şivələrində “vəl” əvəzin­də xırmanda istifadə edilən dəmir dişli kənd tə­sərrü­fatı aləti mə­nasında işlə­nən “carcar “sözünə[i] “-is” topofor­mantının artı­rılması ilə dü­zəlmişdir. Bu döyüm aləti, əsasən, dü­zən­lik əra­zi­lər üçün xa­rak­terik ol­muş və iş pro­sesində vəldən əvvəl işlədilmişdir[ii]. Toponim peşə, sənət mənasında iş­lənən “car­ca­ris” sözü əsa­sında forma­laş­mışdır.