Cil kənd qəbirüstü abidələri

Göyçə mahalının Çəmbərək rayonunun Cil kəndində

Çəmbərək rayonu 1920-ci ildən Krasnoselo

Memarlıq

1988-ci ilin no­yabr–dekabr ay­­larında Cil kənd sakinləri Ermə­nistan döv­ləti tə­rəfin­dən de­por­ta­siya olu­nub. Er­məni­lə­rin kəndə kö­çürül­məsindən sonra qədim qə­birüs­tü abi­də­lə­rin ək­sə­riyyəti da­ğı­dılıb, qa­lan­lara isə erməni ele­mentləri əla­və olunub, er­məni abidəsi ki­mi təqdim edi­­lir.

Cil kəndi qədim yaşayış məskəni kimi təxminən e.ə. IV-VI minilliyə təsadüf edir. Buna sübut kimi kənddə iki yerdə qədim oğuz türklərinə aid məzarlığı göstərmək olar. Birincisi Tikinüsdü məhəlləsindəki və ən qədimi, ikincisi Təpənin dalındakı məzarlıq. Sanduqə, at və qoç daşlı qəbirüstü abidələr üzərində müxtəlif təsvirlər yer alırdı. Adı çəkilən məzar daşlarındakı yazılar Orxon–Yenisey yazılarına daha yaxın hesab olunur.[i] Çəmbərək rayonu ya­ra­dılana qədər (31.XII.1937) Basar­keçər rayonunun tərkibində olmuşdur. 

Kənddə 1831-ci ildə 265 nəfər, 1873-cü ildə 287 nəfər, 1886-cı ildə 587 nəfər, 1897-ci ildə 442 nəfər, 1904-cü ildə 975 nəfər, 1914-cü ildə 1035 nəfər, 1916-cı ildə 893 nəfər, 1919-cu ildə 888 nəfər yalnız azərbaycanlı ya­şayıb. 1919-cu ilin yazında kənd sakin­ləri ermənilərin təcavüzünə məruz qa­laraq qovulmuşlar. İndiki Ermənis­tan­da sovet hakimiyyəti qurulandan sonra kənd sakinləri doğma yurdlarına dönə bilmişdir. 1922-ci ildə burada 697 nə­fər, 1926-cı ildə 824 nəfər, 1931-ci ildə 1041 nəfər[ii], 1970-ci ildə 1595 nəfər, 1979-cu ildə 1490 nəfər, 1987-ci ildə 1500 nəfər[iii] azərbaycanlı yaşa­mışdır.

Cil toponimi Azərbaycan di­lin­də "torpağın üstünü basan süpürgəvari ot" mənasında iş­lənən “cil” sö­zü əsasında əmə­lə gəlib. Fito­to­po­nim­dir. Quru­luşca sadə topo­nimdir.[i] Kən­din qədim qə­biristanlığın­dakı qəbirüstü abi­də­lər buranın türk–oğuz yurdu ol­duğunu təsdiq­ləyir.