Daylaxlı kəndində Sultan mağarası II

İrəvan quber­ni­yasının Şərur–Dərələyəz qə­za­sında, yer­lə­şən Paşalı (Əziz­bəyov) rayonu ərazi­sin­dəki Day­laxlı kəndində

Paşalı rayonu 12.10.1956-cı ildən Əzizbəyov, 19.04.1991-ci ildən–Vayk, Daylaxlı kəndi isə, 25.05.1978-ci ildən – Arin 

Arxeoloji abidə

Hal–hazırkı dövrdə mağa­ra­dakı azərbay­can­­lı izləri sili­nərək erməni abi­­dəsi kimi təq­­dim olunur. 

Azərbaycanlıların erməni hücumla­rın­dan qorunmaq üçün sığındığı mağara 100-dən çox insanının uzun müddət yaşaya biləcəyi məkan olub. Mağa­ra­nın giriş hissəsinin eni 3–3,5 metr hündürlüyü isə 2.5–3 metr civarın­da­dır.[i] İçində su quyusu, ərzaq saxla­maq üçün anbar və odunluq olan ma­ğara kənd əhalisinin hücum və qarətlər zamanı sığındığı və daldalandığı yer olmaqla yanaşı çoban və heyvanlarının təbii fəlakətlər zamanı orada qounması baxımından əhəmiyyətli rol oynayıb.

Kənddə 1873-cü ildə 87 nəfər, 1886-cı ildə 184 nəfər, 1897-ci ildə 60 nəfər, 1904-cü ildə 218 nəfər, 1914-cü ildə 240 nəfər, 1916-cı ildə 209 nəfər azərbay­canlı yaşamışdır.[ii]

1918-ci ildə kənd erməni təcavüzünə məruz qalaraq, sakinləri deportasiya olunmuş və kəndə ermənilər yerləşdi­ril­mişdir. Yalnız 1926-cı ildə burada 6 nəfər azərbaycanlı olmuş[iii], onlar da 1928-29-cu illərdə sıxışdırılıb kənddən çıxarılmışdır.

Toponim day­lax­lı tayfa adı əsasında əmələ gəlmişdir. Fik­ri­­mizcə, day­lax­lı etnoni­mi­nin əsa­sında qə­dim “dey” et­noni­mi[i] da­yanır. Dey>day tay­fa­sını skiflə­rin bir qolu da hesab edir­lər.[ii] Etno­to­po­nimdir. Qu­ruluşca sadə to­ponim olub,  əra­­zinin türk yur­du oldu­ğu­nu göstərir.