Dəliqardaş kəndində istehkam və qala

İrəvan quberni­yasının Yeni Bə­yazet qəza­sında yerləşə­n Kəvər  rayo­nun­­dakı Dəli­qardaş kəndin­də 

Kəvər rayonu 13.04.1959-cu ildən – Kamo Dəliqardaş kəndi –21.06.1948-ci ildən –Saruxan

Arxeoloji abidə

Dəliqardaş kən­­­dindəki is­teh­­kam və qala di­varlarının bü­növrəsinin qa­lıqları 1988-ci ildə azərbay­can­­lı­ların küt­ləvi deporta­si­ya­sına qədər qa­lırdı.

Dəliqardaş kəndinin adı Səfəvilər dövlə­tinin arxivlərində qeyd olunub. Kəndin tarixdəki izləri eramızdan əvvəlki döv­rün II minilliyində müşahidə olunur. Kən­din ərazisindəki istehkam və qala divarları burada yaşayan türk tayfaları tərəfindən salınması Dəliqardaş kən­dinin oğuz türk­ləri tərəfindən binələşdirilmə­sinin azı 3000 illik tarixə malik olduğunu göstərir.  Kənddə həmçinin eramızdan əvvəlki X-IX əsrlərə məxsus olan bir neçə mixi yazılı qə­birüstü kitabələrin  qa­lıqları mövcud olub. 1828-ci ildə rus­la­rın iradəsi ilə yara­dı­lan erməni vilayə­tinin tərkibinə qatılan Göy­çə mahalının o zaman yaşayış üçün ya­rarlı sayılan 59 kəndinin İ.Şopen tərə­fin­dən tərtib edil­miş siyahısında Dəliqardaş kəndinin adı 13-cü sırada yer alıb. 1931- ci ildə Dəli­qardaş kəndinin sırf azərbay­canlılardan ibarət 376 nəfər əhalisi olub. 1828-1830-cu illərdə Türkiyənin Bəya­zet qəzasın­dan kəndə 182 erməni köçü­rü­lüb.[i] 1897-ci ildə burada yaşayan azər­baycan­lıların sayı 225 nəfər olub. 1918-ci ildə azərbaycanlı əhali soyqırımına məruz qalıb. Sağ qalanlar isə kəndi tərk edib. 1922-ci ildə 17 ailə öz doğma yurduna qayıdıb. 1937-ci il repressiyaları zamanı kənddə­ki 12 azərbaycanlı əhali kütləvi qaydada Qazaxıstana sürgün edilib.[ii]

Toponim qə­dim türk tayfa­la­­rın­dan biri olan “tele” (>dəli) et­no­nimi­nə[i] “qar­daş” sözünün ar­tırılması yolu ilə əmələ gəl­mişdir. Etno­to­ponimdir. Qu­ru­­luşca mü­rək­kəb topo­nim­dir. To­po­nim və mixi yazılı kitabənin qa­lıq­ları kən­din əsas sakin­ləri­nin azərbay­can­­­lılar olduğu yö­nündədir.