Dərə ocağı

Şörəyel ma­ha­­lının Ağ­ba­ba nahiyə­si­nin, sonra­dan Amasiya rayonunun Ama­siya kən­dində

Ama­si­ya qəsəbəsi 

Memar­lıq

1987–1991-ci illərdə baş ve­rən  azə­r­­­­­bay­can­­lı­lar­­ın ta­ri­xi tor­paq­lar­dan de­­por­­ta­si­ya­sın­dan son­ra, ocaq ermə­ni­­lər tərə­fin­dən mə­­nim­sə­nilib və azər­bay­can­lı­lara bir daha Er­mənis­tan haki­miy­yəti tə­rə­fin­­dən mü­qəd­dəs ocağı zi­­ya­­rət etmək im­­kanı veril­mə­yib.

Azərbaycan xal­qının və mü­­­­­­­­­səl­­man-türk dün­­­­ya­sı­nın dini-irfani ocaq­­­ları ki­mi Dərə  ocağı da tarixi tor­­­­­paq­lar­da Azər­bay­­can mə­­də­­ni irsi­nin nü­mu­­nəsidir.

Dərə ocağı Amasiya kəndinin (böl­gə mərkəzi) alt tərəfində, də­rə­də (Qərbi Arpaçay dərəsində) yerlə­şir­di. Digər ocaqlar kimi kiçik ha­sarla əhatə olunmuşdu. Bura ziya­rə­tə gələnlər həmişə çox idi. Sonralar, ziyarətə gəlmək daha asan olsun de­yə, buraya xüsusi yol da çəkilmişdi. Maraqlıdır ki, onun yaxınlığında bir neçə dəfə partlayıcı ilə partlayış törədilsə də, ocağın bir daşı belə ye­rindən tərpən­mə­mişdi. Dərə ocağı o qədər sınaqlı idi ki, buranı namərd qon­şu­la­rı­mız (erməni­lər) da ziyarət edir, ocağın müqəddəs­liyinə inanır­dı­lar.

Dərə ocağı da digər Ağbaba ocaq­ları, pirləri kimi yerli əhali tə­rə­findən 1988-ci ilə qədər ziyarət olun­muşdur.[i]

Gümrü piri, Gümrü şəhəri ya­xın­­lı­ğın­da yerləşirdi və 3 metr civa­rın­da uzun bir daşdan ibarət idi. Pi­rin ətrafı daş ha­sarla əhatə olunmuş­du. Bura böl­gə­nin ən çox tanınan sı­naqlı ziyarət­gah­la­rın­dan hesab olu­nur­du. Pir övladı ol­ma­yan qadınlar, ruhi və psixi xəstə­lik­ləri olan insan­lar tərə­findən daha çox ziyarət olu­nur­du. Piri ziyarətətə gələn insanlar dua edib, nəzir deyərdilər.

Gümrü şəhərinə ermənilər 1830-cu ildə Türkiyənin Ərzurum böl­gəsindən köçürülüb[i]