Əfəndi kəndində alban məbədi

İrəvan quber­ni­yasının Yeni Bəyazid qə­za­sındakı Əfəndi (Əfəndikənd) kəndində (İn­di­ki Sevan ra­yon mərkəzin­dən 9 km cə­nub–şərqdə, Göyçə gölü­nün şimal–şərq sahilində 

Rayon 1842-ci ildə–Yelenov­ka, 1935-ci il­dən Sevan. Əfən­di kəndi, 4.l.1938-ci ildən–Noraşen (Yeni kənd) 

Memarlıq

Əfəndi kən­din­dəki qədim al­ban–türk mə­bə­­dinin qalıq­ları er­məni me­mar­lı­ğına uy­ğun re­konstruk­siya edilərək, mə­­nim­sənilib, hal–hazırkı dövrdə erməni abidəsi kimi təqdim olu­nur.

Əfəndi kəndindəki alban məbədi VI-VII yüzillərdə inşa olunub. Məbədin girişin­də və daxilində mixi yazılı kita­bə­lərlə yanaşı alban mədəni irs nümu­nəsi olan müxtəlif əşyalar mövcud olub. Kəndə ermənilər  Türkiyə və İran­dan köçürülüb.  Ərazidə aparılan mü­haribələr nəticəsində dağılan mə­bə­din qalıqları üzərində ermənilər er­məni memarlığına uyğun bərpa işləri aparıb, məbədi “er­məni tarixinin qə­dim­liyini sübut edən maddi dəyər”ə çevirməyə çalışıb.  Re­konstruksiya və bərpa zamanı türk me­marlığına məxsus rəmzlər yox edilməyə çalışılıb. Məbəd qübbəsinin qüllə ilə əvəzlənməsi tiki­li­nin mənşəyinin və tarixinin məhv edil­məsi xarakteri daşıyıb. Kənddə 1831-ci ildə 28 nəfər, 1873-cü ildə 224 nəfər, 1886-cı ildə 314 nəfər, 1897-ci ildə 422 nəfər, 1904-cü ildə 479 nəfər, 1914-cü ildə 654 nəfər, 1916-cı ildə 650 nəfər yalnız azər­baycanlı yaşa­yıb.[i] Əfəndi kəndində 1918-ci ildə 654 nəfər azərbaycanlı əhalisi olub. Ermənilər buraya 1918-20-ci illərdə Türkiyədən köçürülüb və 1918-ci ildə azərbaycanlılara qarşı soyqırımı və terror törədib, ərazidən didərgin salıb.[ii]  İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulan­dan sonra sağ qalan azərbay­can­lılar öz kəndlərinə dönüb, erməni­lər­lə bir yerdə yaşamağa məcbur ol­muşlar. Burada 1922-ci ildə erməni­lərlə yanaşı 7 nəfər, 1926-cı ildə 5 nəfər, 1931-ci ildə 10 nəfər azərbay­can­lı yaşamışdır.[iii] 1940-cı illərdə azər­bay­canlılar tamamilə depor­tasiya olun­muşdur.
 

Toponim Əfən­di şəxs adı əsa­sında əmələ gəlmişdir. Antropotopo­nimdir. Quruluşca sadədir.