Əştərək şəhərində Ərik məbədi

Kərbibasar ma­ha­lının Əştə­rək şəhərində

Əştərək şəhəri–09.09.1930-cu ildən Aştarak

Memarlıq

Azər­bay­can­lı­ların de­porta­si­ya­­sın­dan son­ra Ərik mə­bədi Er­­mə­nis­tan döv­­ləti tə­rəfin­dən təmir və res­­tavrasiya edil­­mədiyi üçün məbədin bir hissəsi, ha­sar və yanın­da­kı tikililər uçub da­ğı­lıb[i].
 

Əştərək şəhərinin şərq kəna­rın­dakı Abarançay qayasının kəna­rın­da, sanki keçmiş əsrlərin hadisə­lə­rinin şahidi Ərik məbədi əsrarən­giz görünüşü ilə diqqət çəkir. 

Alban arşakiləri dövrünə aid Ərik məbədi alban me­mar­lıq təfək­kürünün ən mühüm abi­dələrin­dən bi­ri­dir. Uzunluğu 18–20, eni 6, hündürlüyü isə 7–8 m civarın­dadır. Qırmızı tuf daşdan inşa olu­nub. Sol yan tərəfdə bir böyük və iki kiçik pəncərə mövcuddur. Əştə­rək şəhərində yerləşir. Riyazi, təs­viri mənbələr onun təməli haqqın­da bi­zə heç bir aydın məlumat ver­mir, lakin memarlıq və ixtiraçılıq xü­susiyyətlərinə görə tədqiqatçılar IV–V əsrlərə aid edirlər.

 5-ci əsrdə əsaslı rekonstruk­si­yaya məruz qalıb, bu zaman taxta astar daş divarla əvəzlənib[i].

IV əsrlərdə Arşakilərin, VIII–X əsrlərdə ərəblərin, IX–XI əsrlərdə Şirak hakimiyyətinin tabeliyində Pəh­ləvilərə, XI–XVI əsrlərdə Səl­cuq türklərinə, XVI–XIX əsrlərdə İrəvan xanlığına tabe olan Kərbi­ba­sar mahalının tərkibində ol­muş­dur. 1828-ci ildə rus işğalın­dan son­ra İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasının, sonra Eçmiədzin qəza­sının tabeliyinə keçmişdir. İn­di Er­mənistan adlanan ərazidə so­vet ha­ki­miyyəti qurulandan sonra 1929-cu illərdə rayonlaşdırma inzi­ba­ti-ərazi bölgüsü yaradıldı. Əştə­rək 9 sentyabr 1930-cu ildə yara­dı­lan rayonun adı oldu.

1948–1953-cü illərdə rayonun Ta­lış, Təkiyyə, Uçan, Çadqıran, İnək­li, Tülnəbi və s. kəndlərinin əha­lisi zorla Azərbaycana köçü­rül­dü.

“Əştərək” to­po­nimi türk dilində “yük­sək dağ keçi­di” mənasın­da işlənən “aşu” sözü ilə[i] türk di­lində “qırışıq­lı dağ yük­sək­li­yi”, “par­­çalan­mış daş qırın­tıları” (çın­qıl), “uca, çox­dişli (da­raq şəkilli) dağ” məna­sın­da işlənən tarak sözün­dən[ii] əmələ gəlmişdir. Bu söz “dağ ba­şında çılpaq qaya” məna­sın­da Dağlıq Altayın topo­nimlərinin tər­kibində ta­rakay forma­sın­da iş­lə­nir[iii] Relyef əsasında yaranan mü­rək­kəb quru­luş­lu topo­nim­dir. Topo­nim ərazinin azərbaycanlı-ların tarixi dövr­dən bura­da yaşadığını göstərir.