Əştərək şəhərində məbəd

Kərbibasar ma­halının Əştə­rək şəhərində 

Əştərək şəhəri–09.09.1930-cu ildən Aştarak

Memarlıq 

Məbədin ha­zır­kı dövrdə di­varları sağ­lam, tavan his­səsi yarıuçuq vəziyyədədir. Tavan hissə­si­nin ancaq iki tərəfində üç­bu­caq formalı tikilisi qalıb. Daşları ətrafa səpələnib. Ha­zırda ermə­ni­lər tərəfindən mənimsənilib  “Spitakavor” adlandırılır. Məbəd pulsuz, qeyri-müəy­yən istifadə hü­­qu­qu ilə Er­məni Apostol Kilsə­sinə veri­lib. Ha­zırda o, ya­rı­xaraba və­ziyyətdədir[i].

Əştərək şəhərində yerləşən mə­bəd XIII əsrin əvvəllərində xiris­tian səlcuq türkləri tərəfindən tikil­miş­dir. Dördbucaqlı mərtəbəli, şərq tərəfində yarımdairəvi xən­dək­li və günbəz konstruksiyaya malik kiçik tikilidir. Girişlər qərb (əsas) və cə­nubdandır. Sarı və qırmızı tuf daş­larla tikilmişdir. Məbədin eni və uzunluğu 5, hündürlüyü isə 6 metr civarındadır. 

XI–XVI əsrlərdə Səlcuq türklə­rinə, XVI–XIX əsrlər­də İrəvan xan­lığına tabe olan Kər­bibasar ma­halının tərkibində ol­muş­dur. 1828-ci ildə rus işğalından sonra İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasının, sonra Eçmiədzin qəza­sı­nın tabe­liyinə keçmişdir. Azərbay­can­lıların yaşadığı ərazi olub. İndi Ermə­nis­tan adlanan ərazidə sovet hakimiy­yəti qurulandan sonra 1929-cu ildə rayonlaşdırma inzi­ba­ti-ərazi bölgü­sü tətbiq edildi. Əş­tə­rək 9 sentyabr 1930-cu ildə yara­dılan rayonun adı oldu. 

1590-cı ildə tərtib edilmiş “İrə­van əyalətinin müfəssəl dəftə­ri”n­də Əştərək kimi[i] qeyd edilib. 

“Əştərək” to­po­nimi türk dilində “yük­sək dağ keçi­di” məna­sın­da işlənən “aşu” sözü ilə[i] türk di­lində “qırışıq­lı dağ yük­sək­li­yi”, “par­­­ça­lan­mış daş qı­rıntıları” (çın­qıl), “uca, çox­dişli (da­raq şəkilli) dağ” məna­sın­da işlənən tarak sözün­dən[ii] əmələ gəlmişdir. Bu söz “dağ ba­şın­da çılpaq qaya” məna­sında Dağlıq Altayın to­po­nimlərinin tər­kibində ta­rakay forma­sın­da işlə­nir[iii] Relyef əsasında ya­ra­nan mü­rək­kəb quruluşlu toponimdir. To­ponim əra­zinin azər­bay­­canlıların tari­xi dövrdən bu­rada yaşa­dı­ğınıgöstərir.