Gümrü məscidi

Şöreyel liva­sın­da kənd ol­muş sonra isə şəhərə çevril­miş Gümrü şə­hərində

Gümrü–1837-1924-cü illərdə Aleksandropol, 1924-1990-cı illərdə Lenina­kan, 1990-cı il­dən isə Ku­may­ri adlan­dırılır. 

Memarlıq

Azər­­­bay­can­lı­lar­ın 1988-ci il de­­por­ta­si­ya­sına qə­­dər kənddə məs­­­ci­din qa­lıq­la­rı mövcud olub.

Gümrü məscidinin göründüyü nadir fo­tolardan biri 1869-1872-ci illərdə çə­kilib. Məscidin ətrafında yerləşən  bi­na­­ların əksəriyyəti şərq memarlığı üs­lu­bunda tikilmiş azərbaycanlı evləri və müxtəlif mənşəli tikililərdən ibarətdir. Məscidin olduğu məhəllə ticarət və iş yeri baxımından şəhərin ən gur səmt­lə­rindən biri idi. Fotoda Gümrünün tica­rət məhəlləsi Surb Nişan kilsəsi, Güm­rü məscidi və sinaqoq görünməktədir.[i] Məscid böyüklüyü və əzəməti ilə şə­hərin görkəm və arxitekturasına başqa bir gözəllik qatırdı. So­vet hakimiyyəti dövründə mə­scidin bər­pasına icazə ve­rilmədiyi üçün xa­ra­­ba­lığa çevrilib.[ii] So­vet döv­rün­də yarı uçu­­rulmuş və­ziyyət­­də olan məscidin qa­lıq­ları 1988-ci il deportasiyasına qə­dər qal­maq­da idi. 

Gümrü məscidi qədim dövr­­lər­­­dən Azər­b­a­y­can irsini bu əra­zi­­də ya­şa­­dan ta­r­i­xi abi­də ki­mi ə­h­ə­­­miy­yət d­a­şı­yır.