Kolagirən körpüsü

Göyçə mahalı, Qa­ranlıq ra­yo­nunun Kola­gi­rən kəndində

Qaranlıq rayonu (09.09.1930-cu ildən– Martuni Kolagirən kəndi  kəndi –03.01.1935-ci ildən – Tsovinar

Memarlıq

Azərbaycanlı­la­rın inşa etdiyi  qədim daş kör­pü ermənilər tə­­rə­­f­indən mə­nim­sənilib, hal–ha­zırkı dövr­də er­məni abidəsi kimi göstərilir.

Kolagirən körpüsü böyük çay daşları ilə inşa edilmişdi. Kənd ərazisində ən çox is­tifadə edi­lən gediş–gəlişin sıx olduğu körpü idi.[i] Körpünün üst hissəsi yarıya qədər açıq üçbucaq alt hissəsi isə yarı oval formada Şərq memarlıq üslubuna uyğun tikilib. Sağ tə­rəfi sol tərəfə nisbətən aşağıya doğru yo­xuş vəziyyət­ində­dir. Təxminən 15–20 met­r uzun­luğunda və 3 metr enində olan körpünün hündür­lü­yü  10–15 metr civarındadır. Kənd məşhur tarixi Kola­gi­rən qalası ilə tanınır. Qalanın xarabalıq­la­rının yerində qaya üs­tün­də mixi yazılar aşkar edilib. İri qaya daş­larından hö­rül­müş divar və künc qüllə­lə­rinin qalıqları qalmaqdadır. Ərazidən çox­lu gil qablar, daş, sümük, metaldan bə­zək əşyaları və s. tapılıb. Kolagirən ərazi­si­nə ilk ermə­ni­lər 1830-cu ildə Türkiyə­dən kö­çürülüb. 23 tə­sərrüfatda 151 nəfər əraziyə gə­lib,[ii]azərbaycanlıların yaşadığı ərazilər­də məskunlaşıblar. 1897-ci ildə kənddə 88 azərbaycanlı ailə yaşayıb[iii] və onlar  1905-1906-cı illərdə baş verən erməni azərbaycanlı münaqişəsi dövründə buranı tərk etməyə məcbur qalıblar.

Kolagirən to­po­­nimi türk di­lin­dədir. Kola­girən türk etno­nimi əsasında for­ma­laşıb. Əra­zi adı­nı ora­da yaşa­yan heyvan­dar­lıq və maldar­lıq­la məşğul olan  türk tayfa­la­rı­nın adından alıb.[i] Körpü kəndin digər tə­rə­fində yerlə­şən ərazilərlə kom­munika­si­yala­rın qurul­ması ba­xı­mın­dan mühüm rol oynayıb.