Qara Seyid Həsənin ocağı ziyarətgahı

Göyçə ma­­­­ha­­lının Basar­keçər ra­yo­­nu­nun Zod (İlk adı III–V əsrlərdən – XIV əsrin sonları (1387–1388), XV əsrin əv­vəlinə (1400) qədər Başka­lafa, 1813–1814-cü il­lərdə Vəli­ağa olub) kənd­ində

Basarkeçər  rayonu –11.06.1969-cu ildən Var­denis, Zod kəndi 09.04.1991-ci ildənSotk

Memar­lıq

Azərbaycanlı-ların 1987-1991-ci illərdə başverən so­nun­cu depor­ta­siya-sından sonra onların sakral inanc yerlərindən olan Qara Se­yid Həsənin ocağı ziya­rət­gahı ermənilər tərəfindən da­ğı­dılıb.

Bəzi mənbə­lərə əsasən, “Zod” qədim türk dillərin­də “sərt, ke­çil­məz uca dağlıq yerdə məskunlaşmış el, oba yurd yeri” demək­dir. Bir digər açıqlamaya əsasən, alban tarixçisi Mu­sa Kalankatlı        era­mızınиi­­rinci əsrinin ortalarından danışarkən Albaniyada ya­­şayan tayfa­lar içərisində ermənicə ya­zılışda Savdey / Tsavdey,     V əsr erməni müəllifi 

Moisey ­Xorenasi Sod   tayfasının adını çəkir və onun Alban çarı Ərənin nəs­lindən ol­duğunu qeyd edirlər. Bu etnonim/tayfa adı Göyçə mahalındakı Zod toponi­min­də öz əksini tapmış­dır. 

Ziyarətgahlarda həm  İslamdan əv­vəl, həm də İslamdan sonraya aid izlərə rast gəlinir. Bu yerlər əsasən ayrı-ay­rı mü­qəd­dəs şəxslərin adları, daş,  ağac,  su-bu­laq,  qəbir  və s. ilə əla­qələndirilir. 

Həmçinin azərbaycanlıların di­gər xalq­lar ilə ortaq ziyarət etdiyi yer­lər mövcuddur. Zod kəndində yer­ləşən Qa­ra Seyid Həsənin ocağı adlı ziyarət­gah bölgənin tanınmış din xadimlərin­dən Qara Seyid Hə­sənin adı ilə bağ­lı­dır. Qara Seyid Hə­sən ziyarətgahı əhali arasında sınaqlı ocaq kimi tanınırdı. Bu sı­naqlı oca­ğa düz niyyətlə gələnlərin hamısı diləklərinə çatacağına ina­nırdı.

Göyçə hövzəsində o zaman ya­şayış üçün yararlı hesab edilən kənd­lərin İ.Şo­pen tərəfindən tərtib olun­muş siya­hı­sında rast gəlinir. Rəsmi məlumatlara görə, Zod həmin vaxt, əhalisinin etnik tərkibi etibarilə sırf türk kəndi idi və burada 425 nəfər yaşayırdı. 1873-cü il­də kənd əhali­si­nin sayı artaraq 905, 1897-ci ildə 1588 nəfər olmuşdur.

1905–1907-ci illərdəki qırğınlar za­manı kəndin təxminən 100 evi, 300–350-yə yaxın əhalisi, 1914-cü il­də isə 1988 nəfər sakini olmuşdur. 1918–1920-ci illərdəki deportasiya zama­nı kəndin 200–230 evi, 800–1000 nə­fərə yaxın əhalisi olmuşdur. 1948–1953-cü illərdəki de­por­tasiya zama­nı kəndin 125 evi, 500 nəfərə yaxın əhalisi Azərbaycanın Göy­­göl rayo­nun­da məskunlaşmışdır. Kən­din 400–450 evi, 1600–2000 nəfə­rə ya­xın əhalisi olmuşdur. 1988–1991-ci illərdəki sonuncu deportasiya za­ma­nı kənd əhalisi tamamilə doğma yurd­larından çıxarılaraq, qaçqın düş­­­müşlər. Kənd əhalisi Bakı, Gən­cə, Xanlar (in­diki Göygöl), Samux və başqa yerlərdə məskunlaşmışlar. Kənd əhalisi bu günə qədər məs­kun­laşdıqları ərazilərdə yaşa­yırlar. Kəndin 650–700 evi, 4700 nəfə­rə yaxın əhalisi olmuşdur[i].