Qaraçanta kəndində tarixi abidələr (alətlər, qiymətli əşyalar)

Şörəyel ma­ha­­lı­nın Ama­si­ya rayonun­dakı Qara­çan­ta (Qara­çən­tey)  kən­dində

Şörəyel ma­ha­­lının Qara­çanta kəndi 04.05.1939-cu ildən Əziz­­bəyov, 19.04.1991-ci ildən Areq­na­dem ad­lan­dırılıb.

Arxeoloji abidə

Qaraçanta əra­zisində  arxe­o­loji qazıntı nə­­­­­ti­cəsində çı­­xa­rılan müx­təlif əş­ya­lar ermə­ni­lər tə­rəfin­dən mə­nimsə­nilib, İrə­van­dakı mü­zey­də “ermə­ni­lə­­rə aid qədim eks­ponatlar” ki­mi nümayiş et­dirilir. 

Qaraçanta ərazisində məs­kunlaş­ma eramız­dan əvvəl III–II minillik­lərə təsadüf edir. Sovet dövründə aparılan arxeoloji qazıntılar daha əl­verişli coğrafi möv­qeyə və iqlim şəraitinə malik olan əra­zidə məs­kun­­laşmanın tari­xinin qədimliyini sübut edən faktlardan biridir. 1970–1980-ci illərdə Qaraçanta kəndi əra­­zisindəki Göybulaq adlanan yer­də aparılan arxeoloji qazıntılar za­manı boş küplər, çömləklər, cür­dək­­lər, saxsılar məişət  əşya­ları, ki­çik qarmaqlar və müxtəlif əşyalar çı­xarılıb. Çıxarılan qablar müxtəlif formalı, quru­luşlu, rəngli və naxışlı olub. Əşya­lar ərazidə dulusçuluq sə­nətinin və mədəniyyətin inkişaf səviyyəsini göstərir[i].

Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir[ii]. Xalqın “Hulley” adlandır­dığı dağın ətəyində yerlə­şən kəndin 1,5 km cənubundan Ar­paçay  (Qərbi Arpaçay) keçir.

Kənddən Ələyəz dağını görmək mümkündür. Qarsla sərhəddə yer­lə­şən Qaraçantanın qışı olduqca so­yuq, yayı mülayimdir. “Duzdağ", “Qa­pılızağa”, “Ömərdərəsi”, “Ar­pa­ça­yı”, “Hülleydağ”, “Ortatəpə”, “Üç­gözəllər”, “Məmməd­ağa”, “Daş­­dərə”, “Göybulaq” dağ, dərə, bulaq adla­rı­dır.

1988-ci ildə Qaraçantada 600 ev, 314 ailə, 1750 nəfərdən ibarət olan kəndin məktəbinin tipi orta, şa­girdlərin sayı 500 olub. Dini-ru­hani dərslərin keçirildiyi kənddə dünyəvi dərslərin əsası 1927-ci ildə qoyulub. 1938-ci ildə 7 illik mək­təb açılıb, 1962-ci ildən isə orta mək­təbə çevrilib. 

1886-cı ildə 348, 1897-ci ildə 440, 1908-ci ildə 665, 1914-cü ildə 729 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır 1922-ci ildə kənddə 547, 1926-cı ildə 670, 1931-ci ildə 688[iii], 1939-cu ildə 774, 1959-cu ildə 803, 1970-ci ildə 1442, 1980-ci ildə 1490[iv], 1987-ci ildə 1600 nəfər[v] yalnız azərbaycanlılar yaşamışdır.

1988-ci ildə azərbaycanlıların Er­mə­nis­tandan kütləvi deportasi­ya­sı zamanı əhali kəndi tərk etmişdir. 1988-ci ilin sonuna olan bəzi məlu­matlara görə, kəndin əhalisi 1750 nəfər olmuşdur.

Göybulaq ya­xınlığında apa­rılan ar­xeoloji qazın­tılar zamanı çı­xarılan əş­ya­ların sonra­dan türk mən­şəli tayfaların və azərbay­canlıların da məişətində is­ti­fadə edilən əş­yalarla ey­nilik təşkil etməsi bura­nın qədim sakinlərinin azərbaycanlı-ların ulu ba­ba­larının ol­duğuna dair sübutdur. Əş­yalar yurd ye­rinin qə­dim oğuz yur­du ol­duğunu təs­­diq­ləyir.