Qaraiman qəbirüstü abidələri

İrəvan quber­niyası Yeni Bəyazid qə­zasının Basar­keçər  rayo­nu­na aid Qaraiman kəndində

Basarkeçər rayonu– Vardenis, Qaraiman kəndi, 25.01.1975-ci ildə Sovetkənd, 9.04.1991-ci il də yenidən də­yişdirilib, Kaxakn qoyulub.

Memarlıq

1988-ci il de­por­­ta­­si­­ya­sın­dan sonra Qaraiman qəbir­is­tan­lı­ğın­da­kı azərbay­can­­lı­lara aid qə­­­birlər və qə­bir­­üstü abi­də­lər da­ğı­dılıb. Yarı­da­ğınıq və­ziyyət­də olan bir neçə alban abi­dəsi­nin üzə­rinə er­mənicə ya­zılar və ele­mentlər əla­və edi­ləcək mə­nim­sənilib. 

Kənd ərazisində çox mənzərəli və gəzməli yurd yerləri vardır. Onlardan kəndin Kilsəlidərə deyilən alban kilsə­si­ni və həmin ərazinin III-V əsrlərə təsadüf edən, üzərində qrabar əlifbası ilə yazı olan xaç daşları tarixi abidələri mövcud olub. Kəndin eni 3 km, uzun­luğu isə 2,5 km-dir. Kənd Basar­keçər şəhərindən 14 km şimal tərəfdə yerləş­mişdir. Kənd qərb tərəfdən 3 km Kəsə­mən kəndi ilə, cənub qərb tərəfdən 6 km Bala Məzrə (Kiçik Məzrə) kəndi ilə, cənub tərəfdən 6 km Böyük Məz­rə kəndi ilə, şərq tərəf­dən isə 4 km Canəhməd kəndi ilə həm­sər­­həd­dir. 1905-1907-ci illərdəki qaçqın­lıq zamanı kənd əhalisi tamamilə doğma yurdla­rından qaçqın düş­müş, Kəlbə­cər, Daşkə­sən, Gədəbəy və başqa yer­lərdə məs­kunlaşmışdır. Kənd əhalisi 1907-ci ilin yazında yenidən doğma kən­dinə qa­yıtmış, az bir hissəsi isə məs­kunlaş­dıqları ərazilərə qayıtmış, az bir hissəsi isə məskunlaşdıqları ərazi­lər­də qal­mışdır. Qaçqınlıq zamanı kən­din təx­minən 100–120 evi, 500–550 nəfərə ya­xın əhalisi olmuşdur. 1918-1920-ci illər­dəki II qaçqınlıq zamanı kənd əhalisi tamamilə çıxarılaraq doğ­ma yurdların­dan qaçqın düş­müş, Kəl­bə­­cər, Daşkə­sən, Gədəbəy, Samux, Şəm­­­kir və baş­­qa yerlərdə məskunlaşmışdır.

Kənd əhalisi 1921-ci ilin yazında yeni­dən doğma kəndinə qayıtmış, az bir hissəsi isə məskunlaşdıqları əra­zilərdə qalmışdır. Qaçqınlıq zamanı kən­din təx­minən 150–170 evi, 600–650 nəfərə ya­xın əhalisi olmuşdur. 1948-1953-cü illər­dəki III qaçqınlıq zamanı kənd əhalisi tamamilə doğma yurdlarından çıxarı­la­raq qaçqın düş­müşdür. Kəndin 170 evi, 580 nəfərə yaxın əhalisi yenidən doğma kəndinə qayıtmışdır. Qaçqınlıq zamanı kəndin 230 evi, 820 nəfərə yaxın əhalisi ol­muşdur. 1988-1991-ci illərdəki IV qaç­qınlıq zamanı kənd əhalisi tamamilə doğ­ma yurdlarından zorla çıxarılaraq qaç­qın düşmüşdür. Kənd əhalisi Ba­kı, Gəncə, Tərtər, Goranboy, Söy-göl (keç­miş Xanlar), Tovuz və başqa yer­lərdə məskunlaşmışdır.^[i]

Kəndin ərazi­sin­dəki aşağıda qeyd olunan, qə­dim yurd yer­ləri və topo­nimlər ərazidə ancaq azərbay­can­lıla­rın yaşa­dığını göstərir.