Qızıldağ ziyarətgahı

Şörəyel ma­ha­­lının Ağ­ba­ba nahiyə­si­nin, sonra­dan Amasiya rayonunun Düz­kənd kəndi yaxınlı­ğın­da

Amasiya rayonunun Düzkənd kəndi 19.04.1991-ci ildən Al­var

Memar­lıq

1987–1991-ci illərdə baş ve­rən azər­­bay­can­lı­ların küt­ləvi de­­porta­si­ya­sın­dan sonra azər­bay­can­lı­lara piri zi­yarət et­mək im­kanı ve­rilməyib.

Toponim Azər­baycan dilində “dü­zən, çöl, dü­zənlik”, “eniş, yoxuşu, çuxu­ru olmayan yer” mənasın­da işlənən “düz” sözü ilə[i]^{,[ii],[iii],[iv]} qə­dim türk dilin­də “yaşayış ye­ri, şəhər” mə­nasında işlənən kənd sözünün[v]^,[vi],[vii] birləşmə­sin­dən əmələ gəl­mişdir. Rel­yef əsa­sın­da yara­nan mürəkkəb quruluşlu to­po­nimdir.

Düzkənd kəndi rayon mərkəzin­dən 13 km şimalda, Qərbi Arpaça­yın sağ sahilində yerləşir. 

Qızıldağ ziyarətgahı Amasiya ra­yo­­nunun Düzkənd kəndinin yaxınlı­ğında “Qızıldağ” deyilən dağın dö­şün­də yer­ləşir. Qızıldağın önü çox sıldırım oldu­ğun­dan onun arxa tərə­fin­dən dağın başına çıxmaq olurdu. Dağın başı geniş ərazi, yastama idi. Qızıldağdakı ziya­rətgah yeddi daş to­pasından ibarət idi. Bir-birindən xey­li aralıda yerləşən daş topası, da­ha doğ­rusu, top daşların hün­dürlüyü 0,6-0,7 metr idi. Bu ziyarətgah da di­­gər Ağbaba ziyarətgahları kimi sı­naqlı və müqəddəs sayılırdı[i]. Bu oca­­ğı Düzkəndin, Sultanabadın, Tə­pə­­köyün əhalisi tez-tez ziyarət edir, onun üstündə qurbanlar kəsirdilər. 

Bir sözlə, Qızıldağ ziyarətgahı 1988-ci ilə qədər ağbabalılar tə­rə­fin­­dən ziya­rət edilmişdir [ii].

“İrəvan əyalətinin icmal dəftə­ri”ndə[iii] Qafqazın 5 verstlik xəritə­sin­də[iv] qeyd edilmişdir. Amasiya ra­­yo­nunda tarixən Düzkənd adında iki kənd olmuşdur: Böyük Düz­kənd, Kiçik Düzkənd.[v] XIX əsrin əvəl­lə­rində Böyük Düzkənd və Ki­çik Düz­kənd kəndləri birləş­diri­lərək Düz­kənd kəndi kimi rəsmiləş­diril­mişdir.

Kəndin köklü sakinləri azərbay­can­lılar olmuşdur. Erməni mənbələ­rin­də kənddə qarapapaqların yaşa­dı­ğı göstə­ri­lir.[vi] Kənddə 1886-cı ildə 348, 1897-ci ildə 520, 1908-ci ildə 636, 1914-cü ildə 722 nəfər azər­bay­canlı yaşamış, 1916-cı ildən baş­­la­ya­raq onlar erməni­lər tərəfin­dən  qo­vul­muşdur. İndiki Ermə­nis­tanda so­vet hakimiyyəti qurulan­dan sonra azərbaycanlılar ata-baba yurdlarına qayıda bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 359, 1926-cı ildə 402, 1931-ci ildə 468[vii], 1970-ci ildə 516, 1987-ci ildə 580 nəfər[viii] yalnız azər­bay­canlılar yaşamışdır. 1988-ci ilin no­yabr-dekabr və 1989-cu ilin yan­var ay­la­rında azərbaycanlılar tarixi-et­nik tor­paq­­la­rından deportasiya olun­muş­lar. İn­di ermənilər ya­şayır. Qər­­bi Ar­pa­ça­yın sahilində dü­zən­likdə yer­ləşdiyinə görə “Düzkənd” adını al­mışdır.