Seyid Əli ocağı ziyarətgahı

Göyçə ma­­ha­­lının Basar­keçər ra­yo­­nunun Zod (İlk adı III–V əsrlərdən – XIV əsrin son­ları (1387–1388), XV əsrin əv­və­linə (1400) qədər Başka­lafa, 1813-1814-cü illər­də Vəliağa olub) kənd­ində

Basarkeçər rayonu –11.06.1969-cu ildən Var­­denis, Zod kəndi 09.04.1991-ci ildən Sotk

Memar­lıq

Azərbaycanlıların 1987–1991-ci illərdə baş verən so­nun­­cu depor­ta­siya-sından son­ra onların sakral inanc yer­lərindən olan Seyid Əli ocağı ziyarət­gahı ermənilər tərəfindən da­ğı­dılıb.

Göyçə mahalında çox sayda sı­naq­lı sakral inanc yerləri mövcud olub. On­lardan biri Seyid Əli oca­ğı­dır. Mü­gəddəs ziyarətgah Göyçənin bö­yük və inkişaf etmiş kəndi olan Zodda yer­ləşirdi. Ocaq kənd və ət­raf bölgələrdən gələn insanlar tərə­fin­dən də ziyarət edilirdi. Ocağı zi­ya­rət edən insanlar dua edib, nəzir de­yərdilər. Kənd əha­lisi­nin dediyinə gö­rə, bu sı­naqlı ocağa düz niyyətlə gə­lənlərin hamısı diləklərinə çatıb, ocağa şəkk edənlər isə öz cəzala­rını alıblar. 

Göyçə hövzəsində o zaman yaşa­yış üçün yararlı hesab edilən kənd­lə­rin İ.Şopen tərəfindən tərtib olun­muş siya­hısında rast gəlinir. Rəsmi məlumatlara görə, Zod həmin vaxt əhalisinin etnik tərkibi etibarilə sırf türk kəndi idi və burada 425 nəfər yaşayırdı. 1873-cü ildə kənd əhali­si­nin sayı artaraq 905, 1897-ci ildə 1588 nəfər olmuşdur.

1905–1907-ci illərdəki qırğınlar za­­manı kəndin təxminən 100 evi, 300–350-yə yaxın əhalisi, 1914-cü il­də isə 1988 nəfər sakini olmuşdur. 1918–1920-ci illərdəki deportasiya zama­nı kəndin 200–230 evi, 800–1000 nə­fərə yaxın əhalisi olmuşdur. 1948–1953-cü illər­də­ki de­por­ta­siya zama­nı kən­din 125 evi, 500 nəfərə yaxın əha­lisi Azər­bay­­canın Göy­göl rayo­nun­da məs­kun­laş­mışdır. Kəndin 400–450 evi, 1600–2000 nəfə­rə ya-xın əhalisi ol­muş­dur. 1987–1991-ci il­lərdəki so­nun­cu deportasiya za­manı kənd əha­lisi tamamilə doğma yurdlarından çı­xarılaraq, qaçqın düş­­­müş­lər. Kənd əha­lisi Bakı, Gəncə, Xan­lar (indiki Göygöl), Samux və baş­qa yerlərdə məs­kunlaşmışlar. Kənd əha­lisi bu gü­nə qədər məs­kun­­laşdıqları ərazilər­də yaşayırlar. Kəndin 650–700 evi, 4700 nəfərə yaxın əhalisi olmuş­dur[i].

Bəzi mənbə­lərə əsasən, “Zod” qədim türk dillərin­də “sərt, ke­çil­məz uca dağ­lıq yerdə məskunlaş­mış el, oba yurd yeri” de­mək­dir. Bir digər açıqla­ma­ya əsasən, alban tarixçi­si Musa Ka­lankatlı era­mı­zın birinci əs­ri­nin ortala­rın­dan danı­şar­kən Alba­ni­yada yaşa­yan tayfalar içərisində er­mə­nicə yazı­lışda Savdey / Tsavdey, V əsr erməni müəl­­lifi 

Moisey Xore­nasi Sod  tayfasının adını çə­kir və onun Alban çarı Ərə­nin nəs­lin­dən oldu­ğu­nu qeyd edirlər. Bu etnonim/tayfa adı Göyçə mahalındakı Zod toponi­min­də öz ək­si­ni tapmış­dır.