Seyid Oruc ocağı ziyarətgahı

Göyçə ma­­ha­­lının Basar­ke­çər ra­­yo­­nunun Zod (İlk adı III–V əsrlərdən – XIV əsrin son­ları (1387–1388), XV əsrin əv­vəlinə (1400) qədər Baş­ka­lafa, 1813–1814-cü il­lər­də Vəli­ağa olub) kən­d­ində

Basarkeçər  rayonu –11.06.1969-cu ildən Var­denis, Zod kəndi 09.04.1991-ci ildən Sotk

Memar­lıq

Azərbaycanlıların 1987–1991-ci illərdə baş verən so­nuncu depor­ta­siyasından sonra onların sakral inanc yer­lərindən olan Seyid Oruc ocağı zi­ya­rətgahı er­mə­nilər tərə­fin­dən dağı­dılıb.

Seyid Oruc piri azərbaycan­lıla­rın  tarixən yaşadığı ərazilərdən olan Zod kəndində yerləşən və davamlı olaraq yerli və ətraf kəndlərdən gə­lən əhalinin ziyarət etdi­yi  mü­qəd­dəs yer­lərdəndir. Əhali arasında sı­naqlı pir kimi tanınır. 

Ermənilər torpaqlarımızı mərhə­lə-mər­hələ işğal etdikləri kimi, mə­dəniy­yətimizi, incəsənətimizi, tarixi abidə­lərimizi və müqəddəs ziyarət­gah­larımızı da qarət etməkdən, da­ğıt­maqdan çəkin­mədilər.

Göyçə hövzəsində o zaman ya­şa­yış üçün yararlı hesab edilən kənd­lərin İ.Şo­pen tərəfindən tərtib olun­muş siya­hısında rast gəlinir. Rəsmi məlumatlara görə, Zod həmin vaxt, əhalisinin etnik tərkibi etibarilə sırf türk kəndi idi və burada 425 nəfər ya­şayırdı. 1873-cü ildə kənd əhali­si­nin sayı artaraq 905, 1897-ci ildə 1588 nəfər olmuşdur.

1905–1907-ci illərdəki qırğınlar za­­ma­nı kəndin təxminən 100 evi, 300–350-yə yaxın əhalisi, 1914-cü ildə isə 1988 nəfər sakini olmuşdur 1918–1920-ci illərdəki deportasiya zama­nı kənd 200–230 evi, 800–1000 nə­fərə yaxın əhalisi olmuşdur. 1948–1953-cü illər­dəki de­por­ta­siya zama­nı kən­din 125 evi, 500 nəfərə yaxın əhalisi Azər­baycanın Göy­göl rayo­nun­da məs­kun­laşmışdır. Kəndin 400–450 evi, 1600–2000 nə­fərə ya­xın əhalisi ol­muş­dur. 1988–1991-ci illərdəki so­nun­cu deportasiya zama­nı kənd əha­lisi tamamilə doğma yurd­larından çı­xa­rılaraq, qaçqın düş­­müş­lər. Kənd əha­lisi Bakı, Gəncə, Xanlar (indiki Göygöl), Samux və başqa yerlərdə məs­kunlaşmışlar. Kənd əha­­lisi bu günə qədər məskunlaş­dıq­ları ərazi­lərdə yaşayırlar. Kəndin 650–700 evi, 4700 nəfərə yaxın əhalisi ol­muşdur[i].

Bəzi mənbə­lərə əsasən, “Zod” qədim türk dillərin­də “sərt, ke­çil­məz uca dağ­lıq yerdə məskunlaş­mış el, oba yurd yeri” deməkdir. Bir digər açıqla­ma­ya əsasən, alban tarixçi­si Musa Ka­lankatlı era­mızın birinci əsrinin orta­la­rın­dan danı­şar­kən Alba­ni­yada yaşa­yan tayfalar içərisində er­mə­nicə yazı­lış­da Savdey / Tsavdey, V əsr erməni müəl­lifi Moisey Xore­nasi Sod  tay­fasının adını çəkir və onun Alban çarı Ərə­nin nəs­lin­­dən oldu­ğu­­nu qeyd edir­lər. Bu et­no­nim/tayfa adı Göyçə ma­halındakı Zod toponi­min­də öz ək­sini tapmış­dır.