Teymurləng qalası

Loru maha­lı­­nın Allah­ver­di rayonundakı Yuxarı Ax­ta­la kəndində

Allahverdi ra­yonu –19.09.1969-cuildən Tumanyan

Memarlıq

Qalanın divar­la­rının xaraba­lığı qalıb, gün­bəzləri uçub dağılıb, xaraba və­ziyyətə dü­şüb. Qalanın indiki dövr­də yerləş­diyi əra­zidə di­var hün­dürlüyü bəzi yerdə 3–3,5 metr, bəzi yer­lərdə 1–2 metr olan xara­ba­­lığı qalıb. Er­­mə­nilər tərə­findən mənim­sə­nilib, “ermə­ni qala­sı” kimi təq­dim olunur.

Ehtimallara görə, Teymurləng qa­lası Əmir Teymur tərəfindən  XIV əsrin sonlarında Yuxarı Axtala və Böyük Ayrım kəndləri arasındakı ərazidə tikilib. Qalanın inşa edil­di­yi dövr Əmir Teymurun yaşadı­ğı dövrə təsadüf edir. Yüksək tə­pə­lik ərazidə yerləşən qalanın ti­kin­tisində daha çox böyük qaya və çay daşlarından istifadə olunub. Qa­la dağın ən yüksək zirvəsində yer­­ləşdiyi üçün qalaya getmək çox çətin və təhlükəli idi. Qalanın aşa­ğısından axan Tivet çayı axıb Kü­rə tökülürdü. Qalanın tikilmə məq­­­sədi həm yola, həm də çaya nə­zarət etmək idi. Əmir Teymur özünü, əsgərlərini qorumaq məq­sədilə qala üçün müdafiəsi ən uy­ğun olan yeri seçmişdi. 

Azərbaycanlı əhali 1989-cu ilə qədər orada yaşadığı dövrdə qa­la­nı tarixi abidə kimi qoruyub sax­la­ma­ğa çalışıb, qala­nın uçub ətrafa sə­pələnən daşlarını toplayıb, qalanın içəri­si­nə yığıb. Er­mənisan dövləti tarixi qalanın təmir olunmasında ma­raq­lı olmadı­ğı üçün təmirinə ma­liyyə ayırma­yıb[i]. Qala divarla­rı­nın eni 1 metr civa­rında və möh­kəm olduğu üçün bu günə qədər gəlib çata bilib. 

Yuxarı Axtala kən­di əra­­ziləri qə­dim­dən türk tay­fa­lar­ının ana yur­du olub. Qala Əmir Teymur tərəfindən ağır müharibələr­dən müdafiə məq­sədilə ti­kilib. Daha son­ra qala və ərazidə uzun illər Səfəvi hakimiyyəti hökm sürüb.