Toxluca qəsəbəsində tarixi abidələr

Göyçə maha­lı­nın Çəmbərək rayonundakı Toxulca kən­dində 

Çəmbərək ra­yonu–1920-ci ildən–Kras­na­selo, Toxluca kəndi–9 aprel 1991-ci ildən–Draxtik

Arxeoloji abidə

Toxluca qə­sə­bə­sindən arxe­oloji qazıntı nə­­ticəsində çı­xa­rılan içi boş kü­pə­lər, müx­təlif saxsı par­çaları, kiçik qar­maqlar və müxtəlif əş­ya­lar ermənilər tə­rəfindən mə­nimsənilib, İrə­vandakı mü­zey­də ermə­ni­lə­­rə aid qədim eksponatlar ki­mi nümayiş et­dirilir. Həm­çi­nin Alban tay­fa­­la­rına məx­sus xaçlı baş daşları olan qə­biris­tan­lıq mə­nim­sə­ni­lib. Oğuz qə­bir­ləri dağıdılıb.

Tarixi qaynaqlardan bəlli olur ki, Tox­luca ərazisində məskunlaşma eramız­dan əvvəl III-II minilliklərə təsadüf edir. XX əsrin 70-ci illərində dəmir yolu çəki­lərkən, kəndin cənub–qərbin­dəki Ara gü­ney (Araguney– Arequni, Arqun–Ərhun–H.B.) dağ silsilələri ərazisində ermənilər tərəfindən aparı­lan qazıntılarda 2–3 metr dərinlikdən içi boş küplər, müxtəlif saxsı parçaları, kiçik qarmaqlar və müxtəlif əşyalar çıxırdı. Burada Tunc dövründən insanların yaşadığını sübut edən faktlar var. Hələ sovet dövründə rus alimləri Göyçə gölünün cənub–qərb sahillə­rində məskunlaşmanın tunc dövrünə aid ol­duğunu arxeoloji qazıntılarla sübut et­mişdilər. Daha əlverişli coğrafi mövqeyə və iqlim şəraitinə malik olan ərazidə həmin dövrdə insanların məskun­laş­ma­sına şübhə ola bilməz.

Qəsəbənin müx­təlif ərazilərində qədim oğuz qəbirlərinin tapılması və bu qəbirlərdəki insan skletlərinin müasir insanın bədən ölçü­lərindən böyük olması bir daha burada məskun­laşmanın tarixinin qədimliyini sübut edən faktlardan biridir. Toxluca qəsəbəsinin şimal–qərb hissəsindəki (Çal ərazisində) xaçlı baş daşı olan qəbi­ristanlıq alban tayfalarına məxsusdur.[i]

“Toxluca” to­po­­nimi Tox­luca–Toğ­luca–Tuk­luca–Tuku­lusca formatına söy­kənir və qıp­çaq­ların tuk boyuna bağlı­dır. Qəsə­bə­nin müxtəlif ərazi­lə­rində qə­dim Oğuz qə­bir­­lə­­ri­nin tapıl­ması Toxlu­ca­nın qə­dim oğuz yur­du olduğunu təs­­diq­ləyir.