Yuxarı Axtala kəndində kurqan qəbirlər

Loru Ma­ha­lı­nın Allah­ver­di rayonun­dakı Yuxarı Axtala (Ağ­tala) kən­dində

Allahverdi ra­yonu –19.09.1969-cu ildən Tumanyan

Arxeoloji abidə

Yuxarı Ax­tala kəndin­dəki kurqan qəbirlər er­mə­nilər tə­­rə­findən  da­ğı­­dılıb və ora­dan çıxarılan əş­ya­la­rın bir ço­­xu Ermə­nis­tanda­kı mu­zey­lərdə “er­mə­ni eksponatı” kimi  təq­­dim olu­nur.

Yuxarı Axtala kəndindəki kur­qan qəbirlər kəndin mərkəzi hissə­sində məktəb və kənd mədəniyyət evi yaxın­lığında yerləşir. 10 dən çox olan kurqan qəbirlərin yerləş­diyi ərazi kəndin qədim qəbiris­tanlığı olub[i]. 

XX əsrin 70-ci illərində erməni arxe­o­loq­larının bu xarabalıqlarda apardığı qazıntılar zamanı aşkar­lan­mış kurqan­ların eramızdan əv­vəl­ki dövrün I min­illiyinin sonla­rına, təxminən eramızdan əvvəlki III–II əsrlərə aid edilməsi Axta­lanın oğuz türkləri və digər türk tayfaları tərəfindən binələş­di­rilmə­sinin azı 2000–2500 illik tarixi ol­duğuna də­la­lət edir. Ərəblə­rin böl­gəni fəth etmə­sin­dən sonra dağlıq ərazidə yerləşən əhalinin çox az bir qismi İslamı qəbul etmiş, qalan əhali isə xristian inancını saxlamış­dır. Ərazi 889–942-ci illər­də Saci­lər dövlətinin, 942–981-ci illərdə isə Salarilər dövlətinin hakimiyyəti al­tın­da olmuşdur. 981-ci ildə Sala­rilə­rin hakimiyyətinin sona yetməsi ilə bütün Azərbaycanda siyasi və­ziy­yət mü­­rəkkəbləşmişdi. Arazdan cənubda­kı Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsin­də Rəvvadilər sülaləsi ha­kimiyyətə gəlmiş, Arazdan şi­maldakı hissələrdə isə Şədda­di­lər sülaləsi möhkəmlənməyə başlamış­dır[ii]. 

Azərbaycan türk sülalələrinin ha­­kimiyyəti altında olmuşdur. Bölgə­də Hülakülərin, Qara­qoyunluların ha­kimiyyəti iki əsrə yaxın davam etmişdir.[iii] Ağtala kəndi tarixən türk tayfa­la­rının yurdu olmuşdur.

 XX əsrin əvvəllərində kəndə yunan ailələri köçərək məskun­laş­mışdır. İlk ermənilər isə kəndə 1922-ci ildə köçüb gəlmişdir[iv].

Kurqanlar kən­­din qədim ta­ri­xi keç­mi­şindən xə­­bər verir. Azə­r­bay­canın qə­dim dövr ta­ri­xi­nin öy­­rə­nil­məsi ba­xı­­­mın­dan əhə­­miy­­yət­­li­dir. To­po­­nim qədim türk di­lində “ki­çik, ki­çi­cik, xır­da, balaca” mə­na­sında işlənən “ağ” sözü ilə “meşə ortasın­da açıqlıq” mə­na­sın­da işlənən “tala” sözünün bir­ləşməsindən əmələ gəlmiş­dir[i].