Zeynalağalı kəndində qala

İrəvan quberni­ya­sının Yeni Bəyazid  qəza­sında, sonralar Sevan rayo­nun­­dakı Zey­na­lağalı kən­dində

Yeni Bəya­zid– Sevan, Zey­nalağalı kəndi 1850-ci ildə Alek­san-drovka, 26.04.1946-cı ildən isə Çkalovka adlandırılıb.

Memarlıq

Zeynalağalı kən­dindəki qa­lada XX əsrin 50-ci illərində arxeoloji qa­zın­tılar aparıl­dığı dövrdə qa­lanın bir his­səsi ermənilər tərəfindən da­ğıdılıb. 1987–1991-ci illərdə baş verən azər­baycanlıların son de­por­tasi­ya­sına qədər qalanın xara­balığı əra­zidə qalırdı. 

Tarixi mədəniyyət abidəsi olan bu qala Göyçə gölünün qərb sahi­­lində, indiki Sevan şəhərindən 5 km cənub-şərqdə yerləşmiş Zey­nal­ağalı kəndinin ərazisində yer­ləşir. 

Eramızın birinci minilliyinin əv­vəllə­rinə aid olan qala böyük qaya daşla­rından istifadə olunaraq inşa olunub. Qala hündür və qalın di­var­ları ilə ərazinin müdafiəsində mü­­hüm rol oynayıb.  Arxeoloji qa­zın­tılar zamanı qalada tapılan kitabə və əşyalar türk mənşəli tayfaların həyat tərzi və mədəniyyəti ilə bağ­lıdır. Bu da oğuz türkünün bu yer­lərdə binələşməsinin ən azı 2000 illik tarixinə şəhadət verən maddi sübutlardır.

Erməni mənbələrində Zeynal­ağalı­nm adına ilk dəfə X1X əsrin əvvəllərinə dair sənədlərdə, yeni ya­radılmış erməni vilayətinin ida­rə­çiliyinə verilmiş Göyçə hövzə­sin­də o zaman yaşayış üçün yarar­lı he­sab edilən kəndlərin İ.Şopen tərə­findən tərtib olunmuş siyahısında rast gəlinir. 1831-ci ilə dair sənəd­lərə görə erməni vilayətinin tər­ki­binə qatıldığı za­man Zeynal­ağalı­nın sırf azərbaycan­lı­lar­­dan ibarət 423 nəfər əhalisi olmuşdur.

1831–1873-cü illərdə Zeynal­ağa­lı kəndi  dağıdılaraq[i] azər­bay­canlıların oradan çıxarılma­sı­na çalışılıb. 

1840-cı illərdə kəndə ruslar, 1918-ci ildə ermənilər yerləşdiril­mişdir. Azər­bay­­can­lılar XX əsrin əvvəllərində (1905–1906-cı illər­də) kənddən qovulmuşdur[ii].

Toponim Zey­nalağa şəxs adı­na mən­sub­luq bildirən “-lı” şəkilçisinin artırılması ilə düzəlib, “Zey­nal­ağaya mən­sub yer, kənd” deməkdir. An­tro­potoponim­dir. Quruluşca düzəltmə to­ponimdir.