Zolaxaç (Zolağac) kəndində qəbirüstü at heykəli

Göyçə maha­lının Qaran­lıq rayonunun Zolaxaç (Zo­lağac) kən­dində

Qaranlıq ra­yonu–Mar­tuni, Zolaxaç kəndi 03.01.1935-ci ildən  Zola­kar

Memarlıq 

Hazırkı dövr­də at heykə­linin yerləş­diyi qəbiris­tan­lıq ərazisi ermənilər tə­rə­findən dağı­dılıb, bir çox hissəsində evlər tikilib. At heykəli orada günü­müzdə də da­ğılmamış və­ziyyətdə olan abidədir. Er­mənilər tərə­findən mə­nim­sənilib, “erməni abi­dəsi” kimi təq­dim olu­nur. 

Qəbirüstü at heykəli Zolağac kən­din­dəki qədim qəbiristanlıqda yer­ləşir. Hey­kəl boz qaya daşından yonulub hazırlanmışdır. Abidə dörd­künc forma­dadır. Abidənin üst bel hissəsinin sağ və sol tərəf­lə­rində hörük formasında uzun naxış təsvir olunub. Eyni naxış boynun­dakı lentdə də yer alıb. Uzunluğu 1, hündürlüyü isə 0,5–0,6 metr ci­va­rındadır. Yan tərəflərində hö­rük forma­sın­dakı naxışın altında  uzun dalğavari naxış var^[i]. 

Zolağac kəndinin adına İ.Şopen tərəfindən tərtib edilmiş siyahıda rast gəlinir. 1831-ci ildə Zolağacın yal­nız azərbaycanlılardan ibarət əha­lisinin sayı 128 nəfər olub. 1873-cü ilə dair məlumatlarda isə Zolağac artıq qarı­şıq yaşayış mən­təqələrinin siyahı­sın­da yer alır: 75 nəfər erməni və 153 nə­fər azərbay­can­lı. Bu tarixdən son­ra isə Tür­ki­yədən gətirilənlərin hesa­bına de­mo­qrafik balans ermənilərin xey­rinə sürətlə dəyişir. 1897-ci ildə kən­din erməni əhalisinin sayı azər­baycanlıların sayından az qala 3 dəfə çox idi: 286 nəfər erməni və 107 nə­fər azərbaycanlı. 1918-ci il­də daşnak qoşunlarının Göyçədə tö­rətdikləri qət­­liamlar zamanı kən­din 131 nəfər azərbaycanlı əhalisi soyqırıma mə­ruz qalıb, sağ qalan­lar isə kəndi tərk edib. 1922-ci il­dən sonra kəndə qa­yıdıb orada hə­yatını bərpa edən azər­baycanlılar 1948-ci ildə Azərbay­cana köçürül­müşdür[ii]. 

At və qoç hey­kəlləri Xə­zər sahillərin­dən Anadolu­nun içərilərinə qədər uzanan mədəni zən­gin­liyi təmsil edir. Bu abi­dələr həmin ərazilərdə türk-oğuz tayfalarının ya­şadığını gös­tərir.